1. Yosh fiziologiyasi fani va uning vazifalari. Yosh fiziologiyasining boshqa fanlar uchun ahamiyati. Gigiena fani va uning vazifalari

Hazm shiralari va ularning fermentlari. Ovqat hazmi kanalining bezlari tomonidan ajraladigan hazm shiralari suvdan va uncha katta bo‘lmagan miqdorda organik moddalar va tuzlar aralashmasidan iborat bo‘ladi. Hazm shiralarining tarkibiy qismini asosan – fermentlar tashkil etadi. Bundan tashqari fermentlar tarkibida shilimshiq modda va suv saqlanganligi sababli ozuqani yumshatadi va shilliq modda bilan o‘rab, yutilishini va uning oshqozon – ichaklar tizimida mexanik qayta ishlanishini hamda ovqat hazmi kanali bo‘ylab harakatini ta’minlaydi. Birgina medaning ichki shilliq qavatida 14-mln ga yaqin bezlar joylashgan bo’lib ,ular pepsin,lipaza fermentlari va xlorid kislota ajradi.Bu bezlar bir-kecha kunduzda 3-l ga yaqin meda shirasi ajratadi.O’n ikki barmoq ichakka 500-800 ml me’da osti bezi suyuqligi,700-1200 ml o’t suyuqligi quyiladi,ingichka ichakning shilliq qavatining 1mm sathida 30-40,butun yuzasida esa 4-mln ga yaqin vorsinka bor.
Fermentlar quyidagi xususiyatlari bilan tavsiflanadi:
1.O‘z-o‘zidan bajariladigan kimiyoviy jarayonlarni kattalizator sifatida tezlashtiradi yoki susaytiradi.
2. Faqatgina moddalarning parchalanishida – analiz (tahlillash) kattalizatorlik qilmasdan, balki moddalarning birikishiga – sintez (umumlashtirish) ham kattalizatorlik qiladi.
3. Spesifik ta’sir ko‘rsatish qobiliyatiga ega. Har bir ferment ma’lum kimiyoviy tarkib va tuzilishga ega moddalarga ta’sir ko‘rsatadi.
4. Qizdirilganda parchalanadi.
5.Ma’lum kislotali, ishqorli yoki neytral muhitlarda ta’sir
ko‘rsatadi.
Fermentlarning faolligi muhit reaksiyasiga bog‘liq holda o‘zgarib turadi: masalan, pepsin fermenti ishqorli muhitda o‘z faolligini yo‘qotsa, kislotali muhitda esa o‘z faolligini tiklaydi.
Hazm fermentlari gidrolizlar guruhiga ya’ni N+ va ON- ionlarini biriktirib olgan fermentlarga kiradi, ya’ni suv eritmalaridagi moddalarni hazmlovchilardir.
Ular, uglevodlar, kraxmalni parchalovchi amilolitik yoki amilazalar, proteinlar, oqsillarni parchalovchi proteolitik yoki proteazalar, lipidlar, yog‘larni parchalovchi lipolitik yoki lipazalarga (fermentlarga) farqlanadi.
So‘lak ajralishining boshqarilishi.Iste’mol qilingan ovqatlar, og‘iz bo‘shlig‘iga tushganidan keyin, bir necha soniyao‘tgach, so‘lak ajrala boshlaydi. Og‘iz bo‘shlig‘ining ta’sirlanishiga so‘lak bezlarining bunday tezlikda javob berishi so‘lak ajralishi reflektor ravishda asab tizimi ishtirokida bajarilishini ko‘rsatib turibdi.
Og‘iz bo‘shlig‘iga tushgan ovqatlar ta’m sezuvchi nervlarni uchlarini qo‘zg‘atadi, ularda qo‘zg‘alish yuz beradi, qaysiki markazga intiluvchi nerv tolalari orqali uzunchoq miyadagi so‘lak ajralish markaziga beriladi. Bu yerda qo‘zg‘alishni markazga intiluvchi nervlardan markazdan qochuvchi nervlarga (simpatik va parasimpatik) ya’ni so‘lak bezlariga boruvchi nervlarga berilishi amalga oshadi. Qo‘zg‘ alish so‘lak bezining sekretor hujayralarini qamrab oladi va ma’lum miqdordagi va tarkibdagi so‘lak ajraladi. Sharsiz so‘lak ajratuvchi refleks shunday bajariladi.
So‘lak faqat og‘izga ovqat tushishi bilan ajralmasdan balki uni ko‘rinishiga, hidiga, hattoki ovqat to‘g‘ risida gap yuritilganda ham so‘lak ajraladi. Bu ham refleks, lekin maxsus, I.P.Pavlov tomonidan shartli refleks deb atalgan. Shartli reflektor ravishda so‘lak ajralishi shu paytda ya’ni ovqatni ko‘rinishi, hidi yoki mazzali ovqat haqidagi gap-so‘zlar ovqat yeyish bilan bir vaqtda bajarilsa amalga oshadi.