1 Xonandalik san‘atining O‗zbekistonga kirib kelishi. Rus xonandalik maktabi va xonandalik san‘ati 4

SADOLANTIRISH (intonirovanie) – musiqa tovushini ovoz yoki musiqa asbobida ma‘lum ohangda qaytarish, ohanglashtirish.
TESSITURA (ital. tessitura – to‗qima) – harqanday cholg‗u yoki xonanda ovozining diapazoniga nisbatan kuy tovushlarni balandlik holati. T. past, o‗rta va baland bo‗ladi, shunga qarab, T.qulay va noqulay deyiladi. Kuylash uchun eng qulayi – o‗rta T., undan foydalana bilish ijrodagi ifoda vositalaridan biri.
TOVUSH BALANDLIGI – musiqa tovushiga xos xususiyat; tovush manbai (torlar, havo ustuni, ovoz paylari)ning tebranish tezligiga bog‗liq. Akustikada gerts (bir sekunddagi tebranishlar soni) b–n o‗lchanadi. Ma‘lum tebranishlarga mos keladigan absolyut (mas., birinchi–oktavadagi ―lya‖ - 440 gerts, kamerton balandligi namunasi bo‗yicha) va tovush intervallaridan kelib chiqib aniqlanadigan nisbiy tovush balandligi farqlanadi. Tovush balandligini idrok qilish doiraviy xususiyatga ega, ya‘ni har bir tovush ma‘lum tebranish doirasida belgilangan o‗lchov (chastota)laridan kichik (1/8 tongacha) chekinishlarda o‗zgarmas kabi turlari odat tusini olgan.
TOVUSH YO„NALISHI – vokal san‘atida kuy tovushlari, mas., kantilena, portamento, markato va b. tarzlarda sadolanishi bois, ovoz yo‗nalish turlarini belgilash uchun qo‗llanadigan atama. Kantilena – kuylashning eng asosiy T.y.dir. Ovoz hosil qilish bilan birga T.y.vokal usuli tushunchasi tarkibiga ham kiradi. Xor ijrochiligi turlicha vokal shtrixlari qo‗llanilib, musiqa xususiyati va uning bayoni tuzilishiga bog‗liq bo‗lgan T.y. usullari muhim o‗rin tutadi. T.y.ning uch asosiy usuli mavjud: legato- o‗zaro bog‗lab, ravon, staccato – qisqa- qisqa va non legato – aynan, bog‗lamay, ravonsiz. Barcha T.y. usullari xonandalarning nafasidan to‗g‗ri foydalana olish qobiliyatiga ega.
TOVUSH KUCHAYTIRISH (forsirovanie) (frants. force – kuch) – ovoz apparatini haddan ziyod kuchli, urg‗ulashtirib kuylash. Oqibatda ovozning tembr sifatini, sadolanishi tabiiyligi buziladi. Xorda ham tovushni kuchaytirib kuylash ansambl va soz sifati buzadi. T.k. ovoz paylaridagi katta havo bosimi, yuqori
tovushlarni ―himoya‖lamasdan ijro etishdan yuzaga keladi. Dirijyor xonandalarga ovozni ma‘lum ―zahira‖ (hatto fortissimoda ham) b–n kuylashlarini eslatib turishi zarur.