|
Inson hayotida nafas olishning aralash turidan foydalanadi, unda: ko‗krak qafasi, diafragma, paylar va boshqalar.
Kuylashda nafas olish quyidagilarga bo‗linadi:
Q o r i n d a n - ko‗krak qafasi qimirlamaydi, nafas olish diafragmaning ko‗yib yuborilishi bilan bajariladi. Qorin bu vaqtda oldinga chiqadi.
K o‗ k r a k q o r i n - (qovurg‗aning pastki qismi-diafragmalik) ko‗krak qafasi va diafragma aktiv ish holatida. Qorin ozgina oldinga chiqadi.
K o‗ k r a k o s t i - (qovurg‗a-diafragmalik)-nafas olish asosan ko‗krak qafasining pastki qismini kengayishi va ko‗tarilishi hisobiga bajariladi. Diafragma ishga kirishadi. Ko‗krak osti nafasi qovurg‗a osti-diafragmalik nafasining varianti hisoblanadi.
K o‗ k r a k (qovurg‗a) - ko‗krak qafasining tepa qismi ko‗tarilgan, diafragma passiv holatda ko‗krak qafasi orqasidan xarakatlanadi. Qorin ichga tortiladi.
Xonandalik san‘ati tarixi, zamonaviy ijrochilik va pedagogik amaliyoti shuni ko‗rsatadiki, aytib o‗tilgan nafas turlarining har birini bilish professional darajada kuylash uchun yetarli.
Xonanda tomonidan nafas olish turlaridan u yoki, bunisini tanlash kuylashdagi qulaylik va tovushning sifatiga bog‗liq.
rasm. Nafas turlari (punktir bilan nafas olish holati ko‗rsatilgan) A–aralash ko‗krak-qorin; B– aralashko‗krak- qorin (yon ko‗rinishi); V–chin diafragmatik (abdominal yoki qorin); G–pastki qovurg‗a-qorin; D–ko‗krak-qorin; Ye– chin ko‗krak nafas, shunda qorinning old qismi tortiladi.
1–o‗pkalar; 2–yurak; 3–diafragma nafas chiqarilgan holatida; 4–diafragma nafas olingan holatida; 5–ko‗krak qafasinafas chiqarilgan holatida; 6–ko‗krak qafasi nafas olingan holatida; 7–qorin nafas chiqarilgan holatida; 8–qorin nafas olingan holatida.
O‗qituvchi o‗quvchining nafasdan qanday foydalanayotganini diqqat bilan kuzatishi kerak, lekin, agarki tovush to‗g‗ri bo‗lsa albatta, o‗z fikrini unga singdirishdan o‗zini tutishi kerak. Eng asosiysi qanday nafas olish emas, uni qanday sarflashdir. Ovozni to‗g‗ri hosil qilish uchun quyidagilarni bilish lozim:
Haddan tashqari ko‗p nafas olmaslik;
Keraklicha nafas olmasdan kuylashni boshlamaslik;
v) Tovush xujumi boshlanganda va kuylash davomida, nafas hisini saqlab qolish;
g) Jumla davomida nafasni to‗g‗ri taqsimlash, nafasning jumla ohirigicha to‗liq yetishi, jumla tugagach, qolgan havoni chiqarib yuborish kerak.
D.L.Aspelund tomonidan o‗tkazilgan eksperimentlar natijasiga binoan shunday xulosaga keladi: nafas turi hech qachon o‗zgarmay, qotib qolmaydi. Ijro etilayotgan asarning xarakteri, emotsionalligiga qarab nafas turi o‗zgarib turadi. Yengil, mayin asarlar ijrosida nafas biroz ko‗tariladi. Dramatik, ovoz kuchini talab qiladigan qo‗shiqlarda esa past nafas ishlatiladi. Nafasning bunday o‗zgaruvchanligi oqibatida xonandada shakllangan nafas turi me‘yoridan chiqib ketmaydi. Xonandalar nafasning aralash turlaridan foydalanishi, amaliyotda sof, aniq nafas turlari mavjud emasligi ilmiy tadqiqotlar natijasida o‗z aksini topdi.
Xonanda ovozining sifatiga asoslangan holda nafasni rivojlantirish zarur. Qo‗shiqchi baland nafas turidan foydalanganda ovozi chiroyli, hech qanday noqulayliksiz yangrasa bunday nafasni o‗zgartirishning hojati yo‗q, chunki bu noto‗g‗ri nafas deb uni o‗zgartirishimiz bilan ovozning yaxshi sifatlari buzilib ketishi mumkin.
Nafas ishlatish mahorati xonandalarda kuylash paytidagi chiqarishida namoyon bo‗ladi. Eng muhimi, qanday qilib nafas olishda emas (bu masalada pedagoglarning fikrlari turlicha), balki qanday qilib uni chiqarishdadir. Nafas chiqarish hamma vaqt nafas olishdan uzunroqdir. Nafas olinganidan so‗ng uni biroz to‗xtatib turib faqat keyin uni kuylash bilan birga asta-sekin, mayin chiqarish zarur. Nafasni oxirigacha ishlatmaslik lozim. O‗pkada hamma vaqt ozroq qoldiq havo qolishi zarur.
Tovushsiz nafas mashqlari unchalik foyda keltirmaydi, ular nafas mushaklarini ongli ravishda ishga solishga yordam berishi mumkin xolos, chunki ashulachilik nafasi faqatgina kuylash paytida rivojlanadi.6
Do'stlaringiz bilan baham: |
