1 Xonandalik san‘atining O‗zbekistonga kirib kelishi. Rus xonandalik maktabi va xonandalik san‘ati 4

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:

1. 
   Hiqildoq nimalardan tashkil topgan?
   
2. 
   Tovush xosil bo‗lishi qaysi ovoz apparatining xarakati natijasida sodir bo‗ladi?
   
3. 
   Mushakli sezgilar ahamiyati?
   
4. 
   Registr nima?
   
5. 
   Erkaklar, ayollar, bolalar registrlari farqini sanab o‗ting?
   
6. 
   Ovoz apparati ishini boshqarish nimalar bilan bog‗liq?
   
7. 
   Xonanda boshining holati?
   
8. 
   Xonanda gavdasining ahamiyati?
   

5-modul. Nafas organlari anatomiyasi. Nafas olish turlari

So‗zlash va kuylash fonatsiyasi vaqtida nafas olish apparati tomoq va artikulyatsiya apparati ish faoliyati bilan chambarchas bog‗liq bo‗ladi. Kuylash uchun ishlatiladigan nafas faqat kuylash vaqtida hosil bo‗lib, rivojlanadi.

⁵ Janice L. Chapman, OAM, FG. Singing and teaching singing. 2012. (27-29 bet.)
Ovoz apparati 2 funktsiyani bajaradi: I-tomoq va nafas yordamida tovush hosil qilish; II- artikulyatsion apparat yordamida tovushni transformal etish. N a f a s o l i sh o r g a n i:

1. 
   k e k i r d a k - ochiq yarim doira tog‗aylardan tashkil topgan, 15 smga yaqin trubkasimon organ.U ko‗krak qismgacha yetib borganda traxeya o‗ng va chap bronxlarga bo‗linadi, va ko‗p kanallarga bo‗linib bronxial daraxt hosil qiladi.
   
2. 
   b r o n x l a r - orqali havo o‗pkaga yetib boradi, bu yerda o‗pka ko‗piklari gaz almashuvini bajaradi. Inson yugurib ketayotganida o‗pka nafas olishni yengillatish va ventilyatsiyani kuchaytirish uchun maksimal kengayadi. Uxlayotganda ular torayadi, ba‘zi qismlari esa nafas olishdan to‗xtaydi.
   

v) o‗ p k a - elastik, havodek yengil, gubkani eslatadi. Uning asosiy og‗irligini undagi o‗pka ko‗piklari tashkil etadi. O‗pka-yomon tovush o‗tkazich hisoblanadi. Nafas olganda, havo o‗pkaga surilib, ko‗krak qafasi kengayib, ko‗tariladi va diafragmani tushiradi.
g) d i a f r a g m a - ko‗krak qorin mushaklarining murakkab formadir, u gumbazni eslatadi.
d) n a f a s o l i sh va ch i q a r i sh p a y l a ri: nafas olganda ko‗krak qafasining nafas olish paylari qisqaradi, nafas chiqarilganda paylar bo‗shashadi.
Nafas olish sistemasi nerv sistemasi tomonidan 2 xil boshqariladi: o‗z- o‗zidan (erkin) va noerkin.
O‗quvchi bilan ishlayotganda nafas olishning quyidagi printsiplariga rioya qilish talab etiladi: sokin, kerakli xajmda, chuqur nafas olib, tovush chiqarishdan oldin uni ushlab turish, nafasni sekin chiqarish va taqsimlashni
o‗rgatish.

7. 
   rasm. O‗pka, bronxlar, hiqildoq va yuqori rezonatorlarning tuzilishi:
   

1-o‗pka;2-bronx; 3-bronxiola; 4-alveolalar; 5-til; 6-shiqildoq; 7-kekirdak; 8-kichik tilcha; 9- hiqildoq qopqog‗i.