1. Umumiy tushunchalar. O‘z-o‘zini tashkillovchi va o‘rgatuvchi tazimlar. Sun’iy neyron tarmoqlari

30-ma’ruza
INTELEKTUAL BOSHQARISH TIZIMLARI


1. Umumiy tushunchalar.
2. O‘z-o‘zini tashkillovchi va o‘rgatuvchi tazimlar.
3. Sun’iy neyron tarmoqlari


1. Umumiy tushunchalar
Intellektual tizimlarga, boshqarish ob’yektlarni fe’l-atvorini “tushuna oladigan”, o’zgaruvchan sharoitlarda ishlaydigan tizimlar kiradi. Intellektual tizimlarning asosiy farqlovchi belgisi, murakkab ob’yektlarni boshqarishda o’zining funksiyalarini amalga oshirish maqsadida zamonaviy informatsion texnologiyalarni qo’llab, bilimlarni olish, saqlash va tizimli ishlov berish xisoblanadi.
Texnologik ob’yektlarni intellektual boshqarish tizimlari (IBT-ИСУ) o’qitish va adaptatsiyalash xususiyatlaridan tashqari, egiluvchan tuzilmali odam-mashina tizimi tarkibida effektiv ishlashni bilishi va nosozlik hamda buzulishlarda yuqori chidamkorlikga, ya’ni yashovchanlikga ega bo’lishi lozim. Ma’lum me’yorda bu tizimlarga quyidagilarni kiritish mumkin: o’z o’zidan rostlanuvchi tizimlar, asosiy konturga ulangan boshqarish qurilmalarini “o’qituvchisi” rolini ijro etuvchi, tuzilma sifatida ko’rish mumkin bo’lgan korrekchiyalovchi qurilmalar. Yana ham ishonch bilan intellektual tizimlarga o’z o’zidan tashkil etuvchi va o’qitish tizimlarini kiritish mumkin. Ularning asosiy tavsiflari o’zgaruvchanligiga ega. Ushbu tizim-larni tuzilish prinsiplarini ko’rib chiqamiz.


2. O‘z-o‘zini tashkillovchi
va o‘rgatuvchi tazimlar
O’zining birlamchi tuzilmasi bo’yicha o’zini tashkillashtiruvchi tizim tasodifiy tarz bilan bog’langan elementlar to’plamini ifodalashi mumkin. Bundan keyin tashqi g’alayonlar bo’lganda, tabiatda tirik organizmlar turli tashqi sharoitlarga moslashishi kabi, ularda mustaxkam manfiy va musbat teskari aloqa sodir bo’ladi.
Texnik qurilmalarda klassik misol sifatida, tirik organizmlarni adaptik xususiyatlarini o’xshatib, gemostat Eshbi xizmat qiladi. U o’z ichiga to’rtta bir xil bloklarni B₁ – B₄ (30.1-rasm) majmuini ifodalaydi. Bloklar, ularning har bir cho’lg’amlardan oqib o’tuvchi tok ta’siri ostida, harakatlanuvchi elektrmagnitga ega.
Har bir elektr magnitning burilish burchagi, qandaydir nul xolatdan, mos blokning z_i chiqish koordinatasi xisoblanadi. Magnitlarda ko’rsatuvchi strelkalar qattiq maxkamlangan va bir vaqtda patensiometrning surilgichi xisoblanadi, bu, magnitning mexanik harakatlarini elektr signalga aylantiradi.
Olingan elektr signallarning har biri qolgan uchta magnit cho’lg’amlariga potensiometr orqali a_ij, uzatish koeffitsiyenti bilan shunday uzatiladi, unda uzatiladigan signal belgisi va miqdori bo’yicha o’zgarishi mumkin.
Bunday tashqari, har bir blok o’zining teskari aloqa zanjiriga ega, unda ham uzatish koeffitsiyenti a_ii miqdori va belgisi bo’yicha o’zgarishi mumkin. Shunday qilib, gomeostat bloklar orasidagi mumkin bo’lgan barcha aloqalar bilan xarakterlanadi