1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

3. BAŞLICA ÜNSİYYƏT VASİTƏSİ KİMİ 
DİLİN MAHİYYƏTİ
Hər bir şəxs duyduğu, hiss etdiyi haqqında fikirləş-
mək, düşündüyünü başqasına çatdırmaq və ya fikir müba-
diləsi etmək istəyir və bunun üçün, şübhəsiz, müəyyən va-
sitədən istifadə etməli olur; bu ünsiyyət vasitəsi dil adlanır.
İnsanların həyat tərzi, dünyagörüşü, inkişaf yolları hə-
mişə müxtəlif və rəngarəng olmuşdur. Cəmiyyət tarixində 
ünsiyyət, qarşılıqlı anlaşma üçün bir çox vasitələrə müraciət 
edilmişdir. Buna görə dil yeganə ünsiyyət vasitəsi deyil, la-
kin başlıca ünsiyyət vasitəsidir. Bunu ətraflı başa düşmək 
üçün digər ünsiyyət vasitələrini, onların xüsusiyyətlərini və 
dilə münasibətlərini müəyyənləşdirmək vacibdir.
Cəmiyyət tarixində mövcud olan bütün ünsiyyət va-
sitələri bir neçə cəhətdən, xüsusilə təbiətinə, mahiyyətinə, 
forma və məzmununa, imkan və vəzifələrinə görə iki yerə 
bölünür: a) akustik (səslənən) ünsiyyət vasitələri; b) optik 
(görünən) ünsiyyət vasitələri.
1. AKUSTİK ÜNSİYYƏT VASİTƏLƏRİ
Səslənən, tələffüz olunan, eşidilən vasitələr bu qrupa 
aiddir. Bunlar insanın eşitmə üzvünə təsir edir, onun va-
sitəsilə dərk olunur. Ünsiyyət üçün istifadə edilən akustik 
vasitələr aşağıdakılardır:
Dil ünsiyyəti. Birinci akustik ünsiyyət vasitəsi danı-
şıq səslərindən ibarət insan dilidir. İnsanların səsli dili ilk 
baxışda çox sadə görünür. Ona görə ki, insan hələ kiçik 
yaşlarından onun qayda və qanunlarını öyrənir, bunlar 
get-gedə insan üçün adi hala çevrilir. Lakin səsli dil heç də 
ilk baxışda təsəvvür olunan kimi sadə deyil. Dil mürəkkəb 
sistem və quruluşa malikdir. O, insanlara hər cür ideya və 
fikirləri ifadə etməyə imkan verir. Səsli dilin imkanları tex-

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
323
niki vasitələrlə də genişləndirilə bilir. Məsələn, səsli dillə 
ifadə olunan fikri ətrafa və uzağa çatdırmaq, hazırkı anda 
və gələcəkdə eşitmək üçün radio və televiziyadan, telefon, 
reproduktor və maqnitofondan istifadə olunur. İndi insan 
elə bir dövrə gəlib çatmışdır ki, onun səsi lent yazılarında, 
plastinkalarda, matrislərdə uzun zaman saxlanıla bilir.
Bu sahədə elm və texnikada çox böyük nailiyyət-
lər əldə edilmişdir. Müasir dövrdə səsin yazılması üçün 
bir neçə üsuldan, o cümlədən mexaniki, maqnit və optik 
yazma üsulundan istifadə olunur. Səs birinci üsulun nə-
ticəsində daşa, ikincisinin nəticəsində dəmirə dönür və 
üçüncü üsulla fotoşəklə çevrilir. Daşa, dəmirə və fotoşəklə 
dönmüş səslər maqnitofon, patefon, radiola kimi cihazlar 
və kino qurğuları vasitəsilə asanlıqla canlandırılır; həm də 
heç bir təhrifə yol verilmədən, yəni tamamilə təbii şəkildə 
səsləndirilir.
Səsli dil elə əlamət və xüsusiyyətlərə malikdir ki, bu 
onu digər bütün ünsiyyət vasitələrindən əsaslı surətdə 
fərqləndirir. Biz burada səsli dilin xüsusiyyətlərindən hətta 
az da olsa, bəhs etməyi münasib bilmirik. Çünki bu barədə 
əsərin müvafiq bölmələrində ətraflı məlumat verilmişdir.