1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Mahmud ibn əl-Hüseyn ibn Məhəmməd 
əl-Kaşqarinin (Kaşqarlı) həyat və yaradıcılı-
ğı haqqında bizə heç bir konkret məlumat 
gəlib çatmamışdır. Onun həyatı XX əsr icti-
maiyyətinin nəzər-diqqətini daima cəlb et-
miş, buna görə də alimin haqqında müba-
hisəyə səbəb ola bilən və ya bəyənilən, qə-
bul edilən bir sıra maraqlı elmi mülahizələr 
meydana çıxmışdır. M.Kaşqarlının həyat və 
yaradıcılığına aid fikir yürüdənlər, əsasən, onun əldə olan əsə-
rinə istinad etmişlər. Mahmud Kaşqarlı əsərində mənsub ol-
duğu qəbilə haqqında da az-çox məlumat vermişdir.
Türkologiyanın bahadırı adlanan Mahmud Kaşqarlı XI 
əsrdə yaşayıb-yaratmışdır. Onun doğulduğu il dəqiq mə-
1
Кононов. Махмуд Кашгарлы и его «Дивану лугат ит-турк», «Советская тюркология», 
№ 1, Баку, 1972.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
52
lum deyildir. Lakin bu məşhur türkoloqun 1029-1038-ci 
illər arasında anadan olduğu fərz edilir. O, Şərqin mədə-
ni mərkəzlərindən biri olan Kaşqar şəhərində doğulmuş-
dur. Orta əsrlərin ənənəsinə görə, ona da anadan olduğu 
yerin adı təxəllüs kimi (Kaşqarda doğulmuş – Kaşqar-
lı – Kaşqari) verilmişdir. İlk təhsilini Kaşqar şəhərində 
alan Mahmud sonralar biliyini artırmaq məqsədilə Orta 
Asi yanın mədəniyyət mərkəzləri olan bir sıra şəhərlərin-
də oxumuşdur. Bu şəhərlər elmə böyük həvəs göstərən 
Mah mudun tələblərini ödəmədiyindən o, ərəb mədəniy-
yətinin mərkəzinə – Bağdad şəhərinə getmiş, orada öz 
döv rünün təhsilinə ətraflı və dərindən yiyələnə bilmiş-
dir
1
. Mahmud Kaşqarlı ərəb xilafətinin paytaxtı Bağdad 
Uni versitetində ərəb dilində təhsil almışdır. Tədqiqatçıla-
rın məlumatlarına görə, o, ərəb dili ilə yanaşı, fars dilini 
və bütün türk dillərini bilir, onlardan həm elmi, həm də 
prak tik məqsədlər üçün istifadə edirmiş.
Ərəb filologiyasını dərindən öyrəndikdən sonra Mah-
mud Kaşqarlı linqvistik fəaliyyətə başlamışdır. O, əldə 
etdiyi nəzəri filoloji bilik əsasında bütün dünya dilçiliyini 
təəccübləndirən məşhur əsərlərini yazmağa nail olmuş-
dur. Mahmud Kaşqarlının elm aləminə iki əsərinin adı 
bəllidir: “Divanü luğat it-türk” və “Kitabi-cərahirül-nəhм