1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

4. LEKSİKOQRAFİYA ŞÖBƏSİ
Dilçilikdə lüğət işlərinin əməli və nəzəri problemlə-
rindən bəhs edən şöbə leksikoqrafiya adlanır. Mənşəcə 
yunan sözü olan leksikoqrafiya termininin mənası “lüğət 
yazıram” deməkdir. Filoloji ədəbiyyatda bu terminə sino-
nim olaraq tətbiqi leksikologiya termininin də işlədilməsinə 
rast gəlirik (ikinci termin leksikoqrafiya şöbəsinin adı üçün 
münasib deyildir).
1
Qaydalara dair geniş məlumat almaq üçün M.Şirəliyerin “Azərbaycan dili orfoepiyasının əsas-
ları” və Ə.Dəmirçizadənin “Azərbaycan dili orfoepiyasının əsasları” əsərlərinə baxmaq olar.
2
А.А.Реформатский. «Введение в языковедение». M., 1967, c. 225.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
286
Müstəqil şöbə olan leksikoqrafiyanın özünəməxsus 
mövzusu və vəzifələri vardır. Adətən, alimlər leksikoqrafi-
yanın mövzu və həcmini müəyyən etmək üçün onu leksi-
kologiya, etimologiya və semasiologiya ilə qarşılaşdırırlar
1
. 
Belə qarşılaşdırma əsasında leksikoqrafiyanın etimologi-
yaya, eləcə də digər şöbələrə olan münasibəti aydınlaşır və 
sərhədi müəyyənləşir.
Leksikoqrafiya dedikdə həm lüğət yaratmaq sənəti, 
həm də lüğət işləri haqqında linqvistik təlim təsəvvür olu-
nur. Bu şöbədə hər iki məsələ vəhdət təşkil edir. Leksiko-
qrafiyada nəzəri məsələlərdən bəhs olunarkən lüğətlərin 
tipləri, növləri, quruluşu, bunların tərtib metodu və prin-
siplərinin elmi əsasları şərh edilir; ümumiyyətlə desək, 
leksikoqrafik işin bütün ümumi-nəzəri problemləri aydın-
laşdırılır.
Leksikoqrafiya dilçiliyin ən qədim şöbələrindəndir. 
Hələ uzaq keçmişdə Hindistan alimləri sözləri toplamaq 
və onları izah etməklə məşğul olmuşlar. Eradan əvvəl VI 
əsrdə hind dilçisi Amara
2
sanskrit dilinin sözlərindən lüğət 
yaratmışdır. Hindlilər həmin lüğəti “Amarakoşa” adlandır-
mışlar ki, bunun da mənası “Amaranın lüğəti” deməkdir. 
Yenə də Hindistanda eradan əvvəl V əsrdə dilçi alim Yaska 
böyük leksikoqrafiya işləri aparmışdır.
Bizim eranın əvvəllərindən lüğət işləri müxtəlif 
ölkələrdə inkişaf etməyə başlamışdır. Eramızın II əsrində 
Çin alimlərindən Lyu Si çin dilinin mükəmməl lüğətinin 
əsasını qoymuşdur. Həmçinin VIII əsrdə ilk dəfə olaraq 
ərəb dilinin lüğəti (“Kitab əl-ain”) yaradılmışdır.
Leksikoqrafiya işlərinə olan maraq XV əsrdən daha 
da güclənmiş və bir sıra dillərə aid yeni xarakterli lüğətlər 
1
Bax: Х.Касарес. «Введение в современную лексикографию». M., 1958, c. 27, 42, 62.
2
Bu dilçinin adı bəzi kitablarda Amarusipxa kimi yazılır.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
287
meydana çıxmışdır. Əgər XVI–XVIII əsrlərdə lüğət məc-
muələrinin çapı diqqəti cəlb edirdisə, XIX əsrdə lüğət işlə-
rinin nəzəri məsələləri dilçilikdə mühüm yer tuturdu.
Müasir dövrə kimi dünya dilçiliyində külli miqdarda 
müxtəlif lüğətlər meydana çıxmışdır. Bütün bu lüğətlər iki 
böyük tipə bölünür: enskilopedik lüğətlər, linqvistik lüğətlər.