1. Tushunchaning ta’rifi, tuzilishi va turlari

Sintez usulida tahlil davomida ajratilgan qismlar, tomonlar fikran birlashtirilib,
predmet haqida tushuncha hosil qilinadi._______________
Abstraksiyalash, ya’ni mavhumlashtirish usuli yordamida predmetning
sifat, xususiyatlari fikran ajratib olinib, tushunchada ifodalanadi.________________________________________________________
Umumlashtirish usulida predmetlar umumiy, muhim xususiyatlariga
ko‘ra sinflarga birlashtirilib, tushuncha hosil qilinadi.______________
Ihshunchaning mazmuni va hajmi. Tushunchaning turlari. Har
bir tushuncha muayyan hajm va mazmunga ega. Tushunchaning
hajmi unda fikr qilinayotgan predmetlar yig‘indisini aks ettiradi.
Masalan, «oral» tushunchasining hajmi Yer yuzidagi mavjud barcha
orollarni o‘z ichiga qamrab oladi. Tushunchani ifodalovchi
so‘zda ko‘plik qo‘shimchasi «lar» bolmasa ham, u umumiy hajmga
ega bo‘lishi mumkin. Masalan, inson, uy, davlat tushunchalari
kabi.
211
Hajmiga ko‘ra yakka va umumiy, ayiruvchi va to‘plovchi,
Shuningdek bo‘sh hajmli tushunchalar farqlanadi:
Hajmiga ko‘ra tushuncha turlari Misollar
Yakka tushunchaning hajmida bitta
predmet fikr qilinadi.
«0‘zbekiston Respublikasi»,
«Ko‘kaldosh madrasasi».
Umumiy tushunchalar predmetlar
guruhini aks ettiradi. Umumiy
tushunchalarni aks ettiruvchi
predmetlarning miqdori sanaladigan
va sanalmaydigan bo‘lishi
mumkin.
Inson, stol, shoir — sanalmaydigan
umumiy tushunchalar.
XIX asr o‘zbek shoiralari, Nobel
mukofotini olganlar — sanaladigan
umumiy tushunchalar.
Ayiruvchi tushuncha shunday sinf
(umumiy) tushunchasiki, unda
aks etgan belgilar shu sinfning har
bir predmetiga xosdir.
Fan, non.
To‘plovchi tushuncha ham sinf
(umumiy) tushunchasi bo‘lib,
u aks ettirgan belgilar shu sinfni
(umumiylikni) tashkil etuvchi
har bir predmetga taalluqli
bo‘lmaydi.
Qo‘shin, o‘rmon.