1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

19-variant

1. 
   Odob-axloq va milliy mentalitetda vorisiylikning namoyon bo‘lishi.
   

Odobli, bilimdon, mehnatsevar, iymon-e’tiqodli farzand nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligidir.

Axloq – bu qanday xulq-atvorlar to‘g‘riligi, qaysilari esa noto‘g‘riligini belgilab beruvchi qoidalar toʻplami. Omma axloqi ham mavjud bo‘lib, u insonlarning umumiy qoidalarini o‘z ichiga oladi. Bu qoidalar jamiyatda ezgulik, haqiqatgo‘ylik, burch, vijdon, adolat haqidagi tasavvurlar va qadriyatlar asosida shakllanadi. Oila-barkamol avlod poydevori hisoblanadi. Shunday ekan, oilada farzandlarni axloqiy-huquqiy jihatdan tarbiyalash, ayniqsa, adolat, burch, vatanparvarlikni shakllantirish, ona vatanni sevish hissini uyg‘otish o‘ta muhim hisoblanadi.

Oilada farzandlarni o‘z burchiga sadoqat ruhida tarbiyalash mas’uliyat, onglilik, vijdon kabi fazilatlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Bunda ota-onaning o‘zaro samimiy munosabati, ularning farzandlari bilan yaqin, do‘stona munosabatda bo‘lishi, ularning kelajakdagi orzu-maqsadlarini tushunib olishlari, farzandlarning sog‘-salomat voyaga yetishlari uchun asos bo‘ladi.

Inson tarbiya jarayonida yaxshi xulq-atvorga, odatlarga va aql-farosat omillariga ega bo‘lgan bo‘lsa, hayot saboqlarini shunchalik yaxshi anglaydi va yaxshi ishlarni amalga oshiradi, va aksincha, qanchalik tarbiyasi kam, hayotiy ko‘nikmalari oz bo‘lsa, bunday shaxs ba’zan bilib yoki bilmay yomon ishlarga qo‘l uradi.

Hech qachon bolalarni tarbiyalashda yo‘l qo‘yilgan xato-kamchiliklardan ko‘z yummasligimiz kerak. Hozirgi turmushimizda ba’zi bir odobsiz, bilimsiz, aqlsiz, giyohvand, ota-onasiga qo‘l ko‘taradigan va o‘z bolalarining baxtsiz yashashiga sababchi bo‘layotgan kishilar uchraydi. Bundaylarning paydo bo‘lishiga asosiy sababchi ota-onalari-ku? Bolasining insoniy xatti harakatlariga ularning tarbiyaga loqaydliklari sabab bo‘lgan.

Yaxshi tarbiya, ba’zilar o‘ylaganidek, bir soatlik yoki bir kunlik ish emas. Maqsadli tarbiya tarbiyachidan chidam, matonat, katta bilim va tajriba talab qiladi. Demak, har bir ota-ona va o‘qituvchi tarbiyaga oid bilim va malakaga ega bo‘lishi shart.

Bolalar tarbiyasida tezda ijobiy natijalarga erishish uchun ularga bilim berish bilan birga, ma’lum mehnat jarayonlariga jalb etish, kasb va mutaxassislik sir-sinoatlarini qo‘shib o‘rgatish maqsadga muvofiqdir. Tarbiya ishining ba’zan samarasiz bo‘lishiga asosiy sabablardan biri tarbiya jarayonida tartib-intizomning bo‘lmasligidir. Shaxs qanchalik mehr-muhabbat va tartib-intizom asosida tarbiyalansa, yomon xatti harakatlardan shunchalik uzoq bo‘ladi.

Tarbiyaning asosiy maqsadi yoshlarni baxt-saodatli, o‘z zamonining aziz, hurmatli va fidoiy kishisi qilib tarbiyalashdan iborat.

Tarbiyaning murakkabligi shundaki, u hech qachon tugamaydi, ya’ni kishi tug‘ilganidan to o‘lguniga qadar zarur bo‘ladi. Bundan tashqari, bir tarbiya ko‘rgan avlod o‘rniga kelgan farzandlarni yana qayta boshdan tarbiya qilish darkor bo‘ladi. Bu esa tarbiyaning tinimsiz davriyligini va abadiyligini ko‘rsatadi.

Islom ta’limotiga ko‘ra, farzand ota-ona zimmasidagi omonat bo‘lib, ular bu omonat haqida mas’uldirlar. Farzandlar tarbiyasiga e’tiborsizlik ulkan xato, omonatga xiyonat va kishi dinining nuqsonidir. Ota-ona farzandining birinchi murabbiyidirlar.

Qu’oni karimda oila ahliga e’tiborning qanchalik zarurligini Alloh taolo shunday bayon qiladi:

“Ey mo‘minlar, sizlar o‘zlaringizni va ahli-oilalaringizni o‘tini odamlar va toshlar bo‘lgan do‘zaxdan saqlangizki, u (do‘zax) ustida qattiqdil va qattiqqo‘l, Alloh o‘zlariga buyurgan narsaga itoatsizlik qilmaydigan, faqat o‘zlariga buyurilgan narsani qiladigan farishtalar turur” (Taxrim, 6-oyat)

Xulosa oʻrnida, har qanday tarbiya, xususan nasihat oilada boshlanadi. Tarbiyaning bosh maqsadi – bir-biriga mehr-oqibatli insonlarni voyaga yetkazishdir. Ota va onalar yana unutmasinlarki, bugun farzandlari tarbiyasiga e’tibor bermagan kishi oradan yillar o‘tgach, uysiz, oilasiz qoladi.

2. 
   Hozirgi vaqtda axborot xavfsizligi nazariyasining rivojlanishi qaysi yo‘nalishlarda ketmoqda?
   

Umumjahon axborot globallashuvi jarayonlari axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini nafaqat mamlakatlar iqtisodiyoti va boshqa sohalariga joriy etish, balki axborot tizimlari xavfsizligini ta’minlashni ham taqozo etayotir. O‘zbekiston axborot va kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi xalqaro xavfsizlik tizimiga Markaziy Osiyoda birinchilardan bo‘lib qo‘shildi.Axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‘mitasi tomonidan quyidagi chora-tadbirlar amalga oshiriladi:

Ma’lumotlar uzatish, telekommunikatsiya tarmoqlari, teleradioefir hamda axborot tizimlarida axborot xavfsizligini ta’minlashni takomillashtirish va rivojlantirish bo‘yicha davlat siyosatini yuritish;

Axborot xavfsizligiga oid qonunchilik va me’yoriy-huquqiy hujjatlarining yaratilishini tashkil qilish va bunda ishtirok etish;
Axborot tizimlari komplekslari, resurslari va ma’lumotlar bazalarining axborot xavfsizligini ta’minlash;

davlat organlarining axborot tizimlari va resurslari axborot xavfsizligi siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishga ko‘maklashish;

davlat axborot tizimlari va resurslarining axborot xavfsizligini ta’minlash yuzasidan monitoring natijalari to‘g‘risidagi statistik ma’lumotlarni O‘zbekiston Respublikasi Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‘mitasiga belgilangan tartibda taqdim etish;

telekommunikatsiyalar tarmoqlarining operatorlari va provayderlari bilan hamkorlik qilish, davlat organlarining kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanish sohasidagi qonun buzilishlarining oldini olish masalalari bo‘yicha birgalikdagi ishlarini tashkil etish va ularning faoliyatini muvofiqlashtirish;

Internetning milliy foydalanuvchilarini Internet tarmog‘i milliy segmentida axborot xavfsizligiga paydo bo‘layotgan tahdidlar to‘g‘risida o‘z vaqtida xabardor qilish, shuningdek axborotlarni muhofaza qilish bo‘yicha konsultatsiya xizmatlari ko‘rsatish;

qonun buzuvchilarni tahlil qilish, identifikatsiyalashda, axborotlar makonidagi ruxsatsiz yoxud buzuvchi harakatlarni amalga oshirishda foydalaniladigan metodlar va vositalarni tahlil qilishda huquqni muhofaza qilish organlari bilan hamkorlik qilish;

Internet tarmog‘i milliy segmentida axborot xavfsizligi hodisalarining oldini olish bo‘yicha o‘zaro amaliy ishlarni tashkil etish maqsadida axborot xavfsizligi sohasidagi xalqaro hamkorlikni rivojlantirish.

O‘zbekiston Respublikasi Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‘mitasi huzuridagi Axborot xavfsizligini ta’minlash markazi/

Mazkur Markazning asosiy maqsadi etib, «Elektron hukumat» tizimining axborot tizimlari, resurslari va ma’lumotlar bazalarining, shuningdek Internet tarmog‘i milliy segmentining axborot xavfsizligini ta’minlash sohasidagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish, davlat organlari tizimlari va axborot resurslarida axborot xavfsizligini ta’minlash belgilangan.Markaz xodimlari axborot xavfsizligiga hozirgi vaqtdagi tahdidlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va to‘plash bilan shug‘ullanadilar, «Elektron hukumat» tizimi axborot tizimi, resurslari va ma’lumotlar bazalariga noqonuniy kirib olish holatlarining oldini olishni ta’minlaydigan tashkiliy va dasturiy-texnik yechimlarni samarali qabul qilish bo‘yicha tavsiyalar va takliflar ishlab chiqishda ishtirok etadilar.“Elektron hukumat” tizimi axborot xavfsizligini ta’minlashning me’yoriy-huquqiy asoslarini takomillashtirish bo‘yicha takliflarini ishlab chiqish ham Markazning maqsad-vazifalari hisoblanadi.

3. Kasbiy mahorat, bilim, malaka kasbiy ong, dunyoqarash kasbiy madaniyatning ma’naviy jihatlari.

Ong - yuqori shakl ijtimoiy hayotning aksi. Bu inson xulq -atvorining asosiy sharti va regulyatoridir. Ongda barcha sub'ektiv va ob'ektiv omillar birlashib, qonuniy ham, noqonuniy ham, qisman jinoiy xatti -harakatlarni vujudga keltiradi. U jamiyat hayotining moddiy va boshqa shart -sharoitlari, shu jumladan huquqning ma'lum ta'sirini boshdan kechiradi. Ong faoliyat jarayonida paydo bo'ladi va unda namoyon bo'ladi, shuning uchun huquqni muhofaza qilishni tartibga solishning muhim elementi ichki ishlar organlari xodimlarining kasbiy ongi hisoblanadi.

Huquqshunoslarning, umuman, ichki ishlar organlari xodimlarining kasbiy ongining tuzilishi ikkita elementni o'z ichiga oladi: professional (huquqiy ong) va axloqiy (axloqiy ong).

Kasbiy ong tuzilishining elementlarini tahlil qilib, uning birligi va yaxlitligini yodda tutish kerak. Axloq va qonun bir -biridan ajralmas ekan, voqelikni aks ettirishning har ikki darajasida ham axloqiy va huquqiy ong o'rtasida aniq chegara qo'yish mumkin emas.

Axloq, axloqiy ong, axloqiy (axloqiy) madaniyatning ta'sir doirasi huquqiydan ko'ra kengroqdir: ular katta yoki kichik darajada barcha ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Ko'plab tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, davlat sharoitida odamlarning ijtimoiy adekvat va qonunga bo'ysunuvchi xatti-harakatlarini faqat axloqiy va huquqiy ong orqali bir vaqtning o'zida ta'minlash mumkin. Qonunni axloqdan, axloqdan ajratib bo'lmaydi.

Shuni yodda tutish kerakki, huquqiy tartibga solishda qonun chiqaruvchi, avvalo, axloqiy mezonlardan foydalanadi. Huquqning asosi - hukmron axloq normalari, shuning uchun huquqiy normalar to'g'ridan -to'g'ri yoki bir qator vositachilik aloqalari orqali ifoda etilgan axloqiy mazmunga ega. Bu ularga ma'naviy poydevor va ma'naviy vakolat beradi.Shuning uchun, ular huquqning axloqiy asoslari haqida gapirganda, ular ma'lum axloqiy jihat nafaqat huquq me'yorlariga, balki ularni amalga oshirish usullariga ham xos ekanligini bildiradi. Xuddi shu ijtimoiy ehtiyojlar, qadriyatlar va imtiyozlar ko'pincha bir vaqtning o'zida huquq normalari va axloqiy me'yorlar bilan himoyalanadi.

Ma'naviy ta'sir mexanizmi huquqiy tartibga qaraganda nozikroq va samaraliroq. Axloqiy talablar insonning vijdoniga qaratilgan.

harakatlarni o'z-o'zini tartibga solish, o'z burchini anglash, adolat tuyg'usi bilan bog'liq. Ular axloqiy tamoyillar va me'yorlarga vijdonan va ixtiyoriy rioya qilishga qaratilgan. Qonunlarimizning etarlicha moslashuvchanligini ta'kidlash kerak, qoida tariqasida, ularning ijrochilariga alternativalar to'plamidan eng to'g'ri va adolatli qarorni tanlash imkonini beradi. Bu tanlovni amalga oshirishda axloq normalari, axloqiy ong hal qiluvchi rol o'ynaydi.

Agar yaxshilik inson intilishlarining ob'ekti bo'lsa, yaxshilik - bu faoliyat burch, vijdon, mas'uliyat, qadr -qimmat- axloqiy faoliyat motivining qiymatini ochib beradigan tushunchalar. (P.M. Arxangelskiy).

Axloqiy ong markazda asosiy axloqiy tamoyilga ega bo'lib, u boshqa elementlar bilan birgalikda shaxsning dastlabki axloqiy pozitsiyasini tavsiflaydi. Huquqni muhofaza qilish organlari, xususan, ichki ishlar organlari xodimlarining axloqiy ongining bunday asosiy printsipi qonuniylik printsipidir, unga rioya qilish nafaqat rasmiy burch, balki axloqsiz burchdir.

1. Kasbiy sharaf xizmat ko'rsatish guruhining birlashuvining ma'naviy asosi sifatida.

Shon -sharaf- axloqiy ong tushunchasi va axloq kategoriyasi; shaxsning ijtimoiy ahamiyatini anglash va jamiyat tomonidan bu qadriyatni tan olish lahzalarini o'z ichiga oladi. Shaxsning o'ziga va jamiyatga bo'lgan munosabatining namoyon bo'lish shakli sifatida, hurmat insonning xulq -atvorini va boshqalarning unga bo'lgan munosabatini to'g'ri tartibga soladi. Shon -sharaf odamlarni differentsial baholashga asoslangan. Milliy, kasbiy, jamoaviy va individual nomus ajratiladi. (Falsafiy lug'at)

Shon -sharaf toifasi kasbiy etikaning eng muhim toifalaridan biridir. Shon -sharaf - bu shaxs yoki muassasa, obro'si, obro'siga ijobiy ijtimoiy -axloqiy baho; bu asosiy axloqiy fazilatlardan biri, halollik, odoblilik, olijanoblikning eng yuqori darajasi.

Etika toifalari bir -biri bilan chambarchas bog'liq, ulardan birining mazmuni, qoida tariqasida, boshqalardan foydalanish orqali ochiladi. Shon -sharaf toifasini faqat qadr -qimmat, mas'uliyat, shuhratparastlik, odoblilik, rostgo'ylik kabi toifalarni jalb qilish orqali tushunish mumkin.

Professional sharaf- bu jamoatchilik fikri va huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining o'z burchini fidokorona bajarishi yuqori ijtimoiy qadriyat (zarurat va ahamiyat) ni anglashi. "Faxriy odam" unvoniga faqat xizmat vazifalarini va axloqiy talablarni benuqson bajarish evaziga erishish mumkin.

Kasbiy sharaf huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarida, birinchi navbatda, xizmat burchini bajarishda namoyon bo'ladi. Uning o'ziga xosligi shundaki, tinchlik davrida burchni bajarish jasorat, chidamlilik va ba'zida fidoyilikni talab qiladi.