1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

1-variant

1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

2. Odob-axloq va milliy mentalitetda vorisiylikning namoyon bo‘lishi.

Odobli, bilimdon, mehnatsevar, iymon-e’tiqodli farzand nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligidir.

Axloq – bu qanday xulq-atvorlar to‘g‘riligi, qaysilari esa noto‘g‘riligini belgilab beruvchi qoidalar toʻplami. Omma axloqi ham mavjud bo‘lib, u insonlarning umumiy qoidalarini o‘z ichiga oladi. Bu qoidalar jamiyatda ezgulik, haqiqatgo‘ylik, burch, vijdon, adolat haqidagi tasavvurlar va qadriyatlar asosida shakllanadi. Oila-barkamol avlod poydevori hisoblanadi. Shunday ekan, oilada farzandlarni axloqiy-huquqiy jihatdan tarbiyalash, ayniqsa, adolat, burch, vatanparvarlikni shakllantirish, ona vatanni sevish hissini uyg‘otish o‘ta muhim hisoblanadi.

Oilada farzandlarni o‘z burchiga sadoqat ruhida tarbiyalash mas’uliyat, onglilik, vijdon kabi fazilatlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Bunda ota-onaning o‘zaro samimiy munosabati, ularning farzandlari bilan yaqin, do‘stona munosabatda bo‘lishi, ularning kelajakdagi orzu-maqsadlarini tushunib olishlari, farzandlarning sog‘-salomat voyaga yetishlari uchun asos bo‘ladi.

Inson tarbiya jarayonida yaxshi xulq-atvorga, odatlarga va aql-farosat omillariga ega bo‘lgan bo‘lsa, hayot saboqlarini shunchalik yaxshi anglaydi va yaxshi ishlarni amalga oshiradi, va aksincha, qanchalik tarbiyasi kam, hayotiy ko‘nikmalari oz bo‘lsa, bunday shaxs ba’zan bilib yoki bilmay yomon ishlarga qo‘l uradi.

Hech qachon bolalarni tarbiyalashda yo‘l qo‘yilgan xato-kamchiliklardan ko‘z yummasligimiz kerak. Hozirgi turmushimizda ba’zi bir odobsiz, bilimsiz, aqlsiz, giyohvand, ota-onasiga qo‘l ko‘taradigan va o‘z bolalarining baxtsiz yashashiga sababchi bo‘layotgan kishilar uchraydi. Bundaylarning paydo bo‘lishiga asosiy sababchi ota-onalari-ku? Bolasining insoniy xatti harakatlariga ularning tarbiyaga loqaydliklari sabab bo‘lgan.

Yaxshi tarbiya, ba’zilar o‘ylaganidek, bir soatlik yoki bir kunlik ish emas. Maqsadli tarbiya tarbiyachidan chidam, matonat, katta bilim va tajriba talab qiladi. Demak, har bir ota-ona va o‘qituvchi tarbiyaga oid bilim va malakaga ega bo‘lishi shart.

Bolalar tarbiyasida tezda ijobiy natijalarga erishish uchun ularga bilim berish bilan birga, ma’lum mehnat jarayonlariga jalb etish, kasb va mutaxassislik sir-sinoatlarini qo‘shib o‘rgatish maqsadga muvofiqdir. Tarbiya ishining ba’zan samarasiz bo‘lishiga asosiy sabablardan biri tarbiya jarayonida tartib-intizomning bo‘lmasligidir. Shaxs qanchalik mehr-muhabbat va tartib-intizom asosida tarbiyalansa, yomon xatti harakatlardan shunchalik uzoq bo‘ladi.

Tarbiyaning asosiy maqsadi yoshlarni baxt-saodatli, o‘z zamonining aziz, hurmatli va fidoiy kishisi qilib tarbiyalashdan iborat.

Tarbiyaning murakkabligi shundaki, u hech qachon tugamaydi, ya’ni kishi tug‘ilganidan to o‘lguniga qadar zarur bo‘ladi. Bundan tashqari, bir tarbiya ko‘rgan avlod o‘rniga kelgan farzandlarni yana qayta boshdan tarbiya qilish darkor bo‘ladi. Bu esa tarbiyaning tinimsiz davriyligini va abadiyligini ko‘rsatadi.

Islom ta’limotiga ko‘ra, farzand ota-ona zimmasidagi omonat bo‘lib, ular bu omonat haqida mas’uldirlar. Farzandlar tarbiyasiga e’tiborsizlik ulkan xato, omonatga xiyonat va kishi dinining nuqsonidir. Ota-ona farzandining birinchi murabbiyidirlar.

Qu’oni karimda oila ahliga e’tiborning qanchalik zarurligini Alloh taolo shunday bayon qiladi:

“Ey mo‘minlar, sizlar o‘zlaringizni va ahli-oilalaringizni o‘tini odamlar va toshlar bo‘lgan do‘zaxdan saqlangizki, u (do‘zax) ustida qattiqdil va qattiqqo‘l, Alloh o‘zlariga buyurgan narsaga itoatsizlik qilmaydigan, faqat o‘zlariga buyurilgan narsani qiladigan farishtalar turur” (Taxrim, 6-oyat)

Xulosa oʻrnida, har qanday tarbiya, xususan nasihat oilada boshlanadi. Tarbiyaning bosh maqsadi – bir-biriga mehr-oqibatli insonlarni voyaga yetkazishdir. Ota va onalar yana unutmasinlarki, bugun farzandlari tarbiyasiga e’tibor bermagan kishi oradan yillar o‘tgach, uysiz, oilasiz qoladi.

3. Ma’naviy rivojlanish o‘qituvchining shaxsiy va kasbiy rivojlanishining asosi sifatida.

Kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan fazilatlar o'qituvchi shaxsining kasbiy ijtimoiylashuvi jarayonida shakllanadi, o'zgaradi, zaiflashadi yoki mustahkamlanadi ( o'qituvchi shaxsining kasbiy ijtimoiylashuvi- kasbiy tajriba va madaniyatni o'zlashtirish va individuallashtirish ( o'qituvchi shaxsini individuallashtirish - kasbiy munosabatlarni o'zlashtirishning o'ziga xos individual usuli va shakli). Bu jarayonda o'qituvchi bir vaqtning o'zida o'zi egallagan kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan fazilatlarning tashuvchisi va dirijyori, ijtimoiy sharoitlarning unga ta'sir qilish ob'ekti va pedagogik faoliyatni va o'zini faol ravishda o'zgartiruvchi sub'ekt sifatida ishtirok etadi.

O'qituvchi shaxsining kasbiy rivojlanishi quyidagi asosiy parametrlar bilan tavsiflanadi: a) tuzilishi, o'qituvchining kasbiy faoliyatga kirishi ketma-ketligi bilan belgilanadi; b) diqqat, tuzilmasi kasbga munosabat, kasbiy faoliyatga bo'lgan ehtiyoj va unga tayyorlikni o'z ichiga olgan tizimli sifatni ifodalovchi; v) qarama-qarshiliklar sub'ektiv va ob'ektiv omillarning o'zaro ta'siri natijasida va rivojlanish asoslari; o'qituvchi shaxsining kasbiy rivojlanishidagi asosiy qarama-qarshilik - o'rnatilgan shaxsiy xususiyatlar va pedagogik faoliyatning ob'ektiv talablari o'rtasidagi ziddiyat; d) o'qituvchi shaxsining kasbiy rivojlanishining haqiqiy vaqti, ya'ni. pedagogik faoliyat bilan shartlangan oʻzaro taʼsir qiluvchi subyektiv va obyektiv omillar tizimining umri; e) shaxsiy rivojlanishning har bir bosqichi uchun har xil turdagi vazifalar - kognitiv, axloqiy, kommunikativ, mehnat, qiymat-semantik - kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan fazilatlarni shakllantirishning notekisligi va geteroxronizmi; ba'zi harakatlarni (operatsiyalarni) bajarishdagi progress o'zgarmaslik yoki hatto boshqa harakatlarni (operatsiyalarni) bajarishda regressiya bilan birlashtiriladi; f) oldingi bosqich natijalarini keyingi bosqich bo'yicha uzluksiz qayta aloqa; kasbiy yutuqlarning o'qituvchi shaxsiga bu teskari ta'siri uning rivojlanishi uchun ikkinchi darajali shartlar bo'lib xizmat qiladi.

Shunga asoslanib V. A. Slastenin quyidagilarni aniqladi o'qituvchi shaxsining asosiy xususiyatlari va xususiyatlari.

• 1. Fuqarolik faolligi va ijtimoiy mas'uliyat. Bunday o'qituvchi na mamlakat ishlariga, na bolalar taqdiriga befarq bo'lmaydi. Uning faoliyatining asosiy yo'nalishi - bu yuqori professional burch. U o'z ishini va boshqalarning faoliyatini tanqidiy baholashga qodir, u vijdon bilan shartnoma tuzmaydi.

• 2. Bolalarga bo'lgan muhabbat, ularga qalbingizni berish ehtiyoji va qobiliyati. Bolalarni sevadigan va tushunadigan o'qituvchi ular, ota-onalar, hamkasblar bilan pedagogik hamkorlik qilishga qodir, u hayotning asosiy mazmunini o'sib borayotgan shaxsning shaxsini shakllantirishda ko'radi. Bunday o'qituvchi "kamchilik va illatlarni yo'q qilmaydi", balki o'quvchi shaxsini diagnostikasiga tayanib, uni rivojlantirish strategiyasi va taktikasini belgilaydi.

• 3. Haqiqiy aql, ma'naviy madaniyat, boshqalar bilan birgalikda ishlash istagi va qobiliyati. U o'zining kuchli va qobiliyatlarini jamoaviy pedagogik ijodda to'g'ri qo'llashni topa oladi. U mayda shikoyatlar, ambitsiyalar va ehtiroslardan ustun turadi, jamoada qulay axloqiy va psixologik muhitni yaratishga hissa qo'shadi. Bunday o'qituvchi bolalar uchun jonli o'rnak bo'ladi.

• 4. Yuqori kasbiy mahorat, ilmiy-pedagogik fikrlashning yangicha uslubi, yangi qadriyatlarni yaratishga va ijodiy qarorlar qabul qilishga tayyorligi. Shablon va shablon uning uchun juda ziddir. O'qituvchi - bu ijodkor, u doimo rivojlanib boradigan shaxsga nisbatan nostandart yondashuvlarni doimiy ravishda izlaydi. U nafaqat model bo'yicha aniq va aniq harakat qila oladi, balki pedagogik insonshunoslik va insonshunoslik individual uslubiga ham egalik qiladi.