1-topshiriq. Ma’ruza matni va tavsiya qilingan adabiyotlar asosida savollarga to‘liq javob berishga harakat qiling va jadvalni to‘diring

10-mavzu. Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari.
Tushuncha tafakkur shakli sifatida.
1-topshiriq. Ma’ruza matni va tavsiya qilingan adabiyotlar asosida savollarga to‘liq javob berishga harakat qiling va jadvalni to‘diring.

Mantiq ilmining rivojlanish bosqichlari	Tafakkur shakllari va ularni izohini bering	Tushunchaning ta’rifi va turlari	Mushohadaning ta’rifi	Xulosa chiqarishning ta’rifi
Mantiq ilmining alohida fan sifatida shakllanishi Qadimgi Yunon faylasufi Aristotel (er. av. 384—322-yy.) nomi bilan bogliq. U birinchi bo‘lib, ushbu ilm o‘rganadigan masalalar doirasini aniqlab berdi. Aristotelning «Kategoriyalar», «Talqin haqida», «Birinchi analitika», «Ikkinchi analitika», «Sofistik raddiyalar haqida» nomli asarlari bevosita mantiq masalalariga bag‘ishlangan. Uning «Ritorika», «Poetika» asarlari ham mantiqiy ta’limotining muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. «Metafizika», «Ruh haqida» asarlarida esa mantiq masalalari ma’lum darajada bayon qilingan. Aristotel o‘z ta’limotini «logika» emas, «analitika» deb atagan. Logika termini er.av. Ill asrdan boshlab, fanni ifodalovchi termin sifatida qo‘llanila boshlagan.	Tafakkur bilishning yuqori bosqichi ratsional (lotincha ratio — aql) bilish boMib, unda predmet va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari aniqlanadi, ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya’ni qonuniy bog‘lanishlar aks ettiriladi. Aqliy bilish, tafakkurlash voqelikni abstraktlashgan (mavhumlashgan) va umumlashgan holda aks ettiradi. Tafakkurlash til bilan uzviy aloqada, ya’ni til fikrning voqe bo‘lish shakli hisoblanadi. Sharq mutafakkirlari tilga katta e’tibor berganlar. Tafakkur (aqliy bilish) hissiy bilish bilan uzviy bog‘liq. Tafakkur yordamida buyum va hodisalarning mohiyatini tushunishga erishiladi. Tafakkur voqelikni umumlashtirib va mavhumlashtirib, muayyan mantiqiy shakllarda, ya’ni tushuncha, mulohaza va xulosa chiqarish hamda ular o‘rtasidagi aloqalar shaklida aks ettirib, ma’lum mantiqiy qonun-qoidalarni vujudga keltiradiki, to‘g‘ri, aniq, izchil, ziddiyatlardan xoli fikrlash ana shu qonunqoidalarga amal qilishni taqozo etadi. Bu qonun-qoidalar amaliyotda vujudga kelgan bilimlarni isbotlash yoki rad etish, ularning to‘g‘riligi yoki xatoligini tasdiqlash yoxud inkor etishga xizmat qiladi.	Tushuncha tafakkur shakllaridan biri sifatida til orqali ifodalanadi. Tushunchaning mohiyatini bilish uchun uning nom va so‘z bilan qanday bog‘liqligini aniqlab olamiz. Inson buyum va hodisalar haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun ularning nomlarini bilishi zarur. Olamdagi barcha jonli va jonsiz mavjudotlarning, voqea va hodisalarning nomi bor. Nomlar bilish va muloqotning zaruriy vositasidir. Buyum va hodisalarning nomi tilni mavjud voqelik bilan bog‘lab turadi. Faraz qiling, olamdagi hech bir narsaning nomini bilmasak, ular haqida tushunchaga ega bo‘lishimiz, fikr yuritishimiz mumkinmi?	Mulohaza chin yoki yolg‘on bolishi mumkin bo‘lgan fikr yuritish shakli, uning asosiy vazifasi narsa bilan u ning xususiyati, ular o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rsatishdir. Mulohazalar voqelikka mos kelish darajasiga kola chin, xato va noaniq (ehtimol, taxminiy) boladi. Chinligi isbotlangan fik rni chin deb tasdiqlovchi mulohaza chin boladi. Yolg‘onligi isbotlangan fikrni yolg‘on deb tasdiqlovchi mulohaza chin boladi. Chinligi isbotlangan fikrni yolg‘on deb tasdiqlovchi m ulohaza yolg‘on boladi. Yolg‘onligi isbotlangan fikrni chin deb tasdiqlovchi mulohaza yolg‘on boladi. Ayni vaqtda chinligini ham, xatoligini ham aniqlab bolmaydigan mulohazalar — noaniq boladi. Mulohaza — predmetga ma’lum bir belgining (xossaning, munosabatning) xos yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur shaklidir. Mulohaza tarkibida mantiqiy ega Va mantiqiy kesimni ajratib (•и i „iiish mumkin. Mantiqiy ega -fik r qilinayotgan predmet va lMnli'„mi bildiradi va fanda subyekt degan termin bilan ifodalaihii 11 (simvolik belgisi - S). Mantiqiy kesim predmet xususiyatini, .....losiibatini bildiradi va fanda predikat degan termin bilan ifoi In In11; kI i (simvolik belgisi - P).