Til va nutq dixatomiyasi

1 TIL VA NUTQ dixatomiyasi

2 REJA: 1.Nutqiy faoliyat 2. til va nutq tushunchasi 3. Til va nutq dixatomiyasi

3 Til va nutq bir – biri bilan uzviy aloqada bo`lib: til orqali nutqning tushunarli va samarali bo`lsa, nutq tilning vujudga kelishi uchun zaruriyat hisoblanadi.

4 Til deb murakkab muloqot tizimiga yoki shu tizimni o`rganish va ishlatish qobiliyatiga aytiladi. Tilni o`rganuvchi sohaga tilshunoslik deyiladi. Jahon tillari miqdorini aniqlash uchun til va sheva orasida farq o`rnatish zarur. Shunga qaramay, tillar soni 67 ming orasida, deb hisoblanadi. Tabiiy til so`zlashuv yoki imo- ishora orqali tarqaladi, biroq har qanday til eshitish, ko`rish, sezish stimullari yordamida yozuv,braille yoki hushtak kabi ikkilamchi vositaga kodlanishi mumkin. Bu odam tili modallikdan mustaqil bo`lgani uchun ilojli. Keng ma`noda til atamasi ostida biror muloqot tizimining tayinli qoidalari majmuasi tushuniladi. Barcha tillar semiozisga, yaqni belgilarni tegishli ma`nolarga bog`lash jarayoniga tayanadi. Og`zaki va imo-ishora tillari ramzlar ketma- ketligini so`z yoki morfema qilib shakllantiruvchi fonologik tizim hamda`so`z va morfemalar ketma-ketligidan ibora va gaplarni hosil qiluvchi sintaktik tizimni o`z ichiga oladi.muloqottilshunoslikshevaTabiiy tilso`zlashuvimo- ishorastimullariyozuvbraillehushtakkodlanishisemiozisgabelgilarnima`nolargaOg`zakimorfemafonologikgaplarnisintaktik

5 Nutq tilning fikr ifodalash va almashish jarayonlarida amal qilishi, tilning alohida ijtimoiy faoliyat turi sifatidagi muayyan yashash shakli. N. deganda uning og ʻ zaki (ovozli) va yozma ravishda namoyon bo ʻ lishidagi jarayonlar, yani so`zlash jarayoni va uning natijasi (xotirada saqlangan yoki yozuvda qayd etilgan nutqiy fikrlar, asarlar) tushuniladi. Lingvistik nazariyada N. tushunchasi muayyan til jamoasida qabul qilingan ifoda vositalari tizimi hisoblangan mavhum til tushunchasiga hamda ijtimoiy borliq (hayot)ning eng harakterli ko`rinishlaridan bo ʻ lgan aniq, bir qadar umumiyroqtil tushunchasiga qaramaqarshi qo ʻ yiladi. Boshqa odamlar xulqatvori va faoliyatiga ta ʼ sir ko ʻ rsatish maqsadida ularga axborot, xabar yetkazishga xizmat qiladigan asl N. (tashqi nutq), yani ga-pirish, til belgilarining eshitish a`zolari tomonidan idrok qilinadigan (ovoz yozib oluvchi uskunalar yorda-mida qayd etiladigan va qayta takrorlanadigan) artikulyasiyasi tarzida yoki ushbu belgilarning yozuvda shartli aks etishi tarzida yuzaga chiqadi.

6 Asl nutq ("tashqi nutq") bilan bir qatorda ichki N. ham bor. U so`zlovchi ongida bilishga yordam beradigan turli xil masalalarni muhokama qilish va hal etishga qaratiladi. Ichki N. tashki N. asosida, tovush yoki yozuv qo`llanmagan holda, faqat ovozli N.dagi so`zlar haqidagi aniq tasavvurlar bilan kechadigan ak/shy jarayonlar tarzida amalga oshadi. Yozma N. Og`za-ki N.dan bir qadar shakllanganligi, so`zlarning o`ta sinchkovlik bilan tanlab olinishi, grammatik jihatdan aniq, lekin murakkab shakllanganligi, og`zaki N. uchun xos bo`lgan ohang, mimika va qo`l harakatlarining bevosita qo`llana olmasligi bilan farqlanadi. N.ning monologik (q. Monolog ) va dialogi k (q. Dialog ) turlari mavjud.MonologDialog

7 Til va nutq dixatomiyasi F.de Sossyur tomonidan:

8 Til va nutq mavhum statik ijtimoiy Aloqa quroli Hayoti uzoq Tahlil orqali Dialog, monolog bo`lmaydi aniq dinamik individual Aloqa usuli Hayoti qisqa Qabul qilish, tushunish Dialog, monolog bo`la oladi