1. Texnogen avariya va uning turlari. Avariyalar haqida aholi va ishchilarni ogohlantirish usullari

Suv transportidagi avariyalar. Suvdagi yirik halokatlar va avariyalarning ko‘pchiligi bo‘ron, dovul, tuman, muzlar sababli, shuningdek, kapitanlar, lotsmanlar va ekipaj a’zolarining aybi bilan sodir bo iad i. Avariyalar ko‘pincha kemalarni loyihalashtirish va qurilishidagi yanglishish va xatoliklar tufayli ham yuz berishi mumkin.
Yo’lovchilarni muhofaza qilishning dastlabki chorasi sifatida kemaning yuqori sathigi ko‘tarilib, kemachalariga olib boradigan yo’lini eslab qolishni tavsiya qilish mumkin. Chunki halokat paytida, ayniqsa, tutun ichra kema-yonboshga qiyshayib qolganda mo‘ljal olish qiyinlashadi. Suvda havoga nisbatan issiqlikni yo‘qotish bir necha barobarga tez seziladi. Shuning uchun hattoki, iliq suvdagi harakat ham faqat suv yuzasida qolishga qaratilgan b o iish i kerak.
Kimyoviy avariya - bu ishlab chiqarishdagi texnologik jarayonlarning buzilishi, quvur oikazgichlar sigim lari, qo‘riqlanadigan omborxonalar transport vositalarining shikastlanishi natijasida odamlarning s o g iig i va hayoti uchun, biosfera faoliyati uchun zararli b o ig a n kimyoviy xavfli moddalarning chiqib ketishidir.Avariya tug‘diruvchi (kimyoviy xavfli moddalar (AKXM) -asosan ammiak, fosgen, sinil kislotasi, qo‘rg‘oshinli angidrid va boshqalarning yirik zaxiralari kimyo, sellyuloza qog‘oz va qayta ishlash kombinatlari mineral o ‘g ‘itlar, qora va rangli metallurgiyazavodlari, shuningdek, muzlatuvchi kombinatlar, pivo zavodlari,qandolatchilik fabrikalari, sabzavot bazalari va suv stansiyalarida
mavjud.
Kimyoviy avariyaning insonlar va hayvonlar uchun xavfi, organizm m e’yori, hayot faoliyatining buzilishi va kelgusida genetic oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligi bilan belgilanadi. Malum sharoitlarda esa organizm kimyoviy moddalarning nafas y o ilari,og’iz shilliq pardalari, yaralar va oziq-ovqatlar orqali tushishi, hatto oiim gacha olib kelishi mumkin.
Radiatsiyaviy avariya - bu yadroviy-energetik qurilmalar, uskunalar yoki moslamalardan foydalanish qoidalari buzilishi natijasida aholining nurlanishi va atrof-muhitning ifloslanishiga olib keladi. Bunga radioaktiv mahsulotlar yoki ionlashtiruvchi nurlarning ulardan xavfsiz foydalanish bo‘yicha loyihada belgilangan doiralardan chiqishi sabab boiadi. Bunday avariyalarning asosiy zararlovchi omillari radiatsiyaviy ta’sir va radioaktav ifloslanish hisoblanadi. Avariyalar portlash va yong‘inlar bilan kechishi mumkin.nInsonga radiatsiyaviy ta’sir turli organlar(asab tizimi, oshqozon-ichak yoilari)ning hayotiy funksiyalari buzilishi va ionlashgan nurlanishlar ta’siri ostidagi nurlanish kasalliklarining rivojlanishida namoyon boiadi.
Radioaktiv ifloslanish alfa, beta va gam ma-ionlashgan nurlanishdan kelib chiqadi va avariya paytida qayd etish qiyin bo’lgan elementlar ajralib chiqishi, shu bilan birga yadro reaksiyasi hosilalarining boiinishi (radioaktiv qurum, yadro mahsuloti b o iak -lari), shuningdek, turli radioaktiv materiallar: predmetlar (masalan,tuproq) tashkil topishida namoyon bo’ladi. Gidrotexnik inshootlarda favqulodda vaziyatlarga olib keluvchi asosiy sibablar va ulariing salbiy oqibatlari.