1-Tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Tayanısh sózler

Ádebiyatlar

1. Berdimuratov E. Házirgi qaraqalpaq tili. Leksikologiya. Nókis, 1994.

Tákirarlaw ushın sorawlar

1. Sóylew stili menen jazba stildiń ózgesheligi?

2. Sóylew stiliniń grammatikalıq ózgesheligi?

3. Kórkem ádebiyat stiliniń xızmeti qanday?

4. Kórkem ádebiyat stiliniń túrleri?
12-Tema. İlimiy hám publitsistikalıq stil
Tayanısh sózler-terminler, gazeta stili, maqala, referatlar, reportaj, siyasiy ideologiya
İlimiy stil jazba stiller qatarına kiredi hám ol ádebiy til normalarına sáykes til qurallarınan paydalanadı. İlimiy stildegi bayanlaw monolog túrinde hám logikalıq jaqtan dálilli oylap dúzilgen qáliplerden quraladı. Sebebi bul stildiń maqseti - logikalıq informatsiyanı xabarlaw. Onıń haqıyqıy ekenligin dálillew. Ol basqa stillerden ózine tán leksikalıq hám grammatikalıq ózgeshelikleri menen ajıralıp turadı

1. Sózler ózleriniń tuwra mánisinde qollanıladı.

2. İlimiy terminler keń paydalanıladı. Hár bir ilim tarawınıń ózine tán terminleri boladı, olar tek bir mánili sózler bolıp, awıspalı mánilerde qollanılmaydı teńleme, kesindi, terbelis, ses, gáp hám t.b.

Qaraqalpaq tilindegi terminlerdiń quramında rus tilinen kirgen hám internatsional terminler úlken orın tutadı dvigatel, atom, lirika, proza hám t.b.

3. Atlıqlar birlik sanda qollanılıp ulıwmalıqtı bildiredi. Mısalı, Atlıq kim? ne? sorawlarına juwap beredi. Azot jetispese ósimliktiń ósiwi irkiledi. Bunday atlıqlar birlik sanda bolsa da, zatlardiń (atlıqlardıń) barlıǵın qamtıp, ulıwmalıq mánige iye boladı.

4. Feyiller birlik sannıń III betinde yamasa kóplik sannıń I betinde qollanıladı Máselen, tiri organizmler organlardan, organlar tkanlardan, tkanlar kletkalardan turadı. Bul túrdegi atomlardan turatuǵın zatlardı ápiwayı zatlar dep ataydı. Atlıq, almasıq, atawısh feyil, kelbetlik feyillerden keyin kelip, olardı basqa bir mánili sózge baǵına baylanıstıratuǵın kómekshi sózlerdi tirkewishler deymiz.

5. Feyiller kóbinese házirgi keler máhál formasında qollanıladı. Mısalı tańlaq sózler óz aldına turıp gáp aǵzası bola almaydı.

6. Kitabıy mazmundaǵı kiris sózler hám gápler keń paydalanıladı.

7. İlimiy stilde feyil toplamları hám qospa gápler jiyi paydalanıladı. Mısalı Eger úshmúyeshlikte eki múyesh teń bolsa, ol teń qaptallı úshmúyeshlik boladı.

İlimiy ádebiyatlar qánige ilimpazlarǵa arnalıp, solardıń paydalanıwına usınıladı, olar qánige emes adamlardıń túsiniwine qıyın boladı. Sonlıqtan da sońǵı waqıtta ilim jańalıqları keń xalıq massasına tanıstırıw maqsetinde ilimiy stildiń ilimiy-kópshilik stil túri payda boldı. Bul stilde ilim jańalıqları kópshilik ushın túsinikli tilde jazılıp, ilimiy terminlerdiń mánisi jay sózler menen túsindiriledi. Qaraqalpaq tilinde awıl xojalıǵı, meditsina boyınsha kóplegen ilimiy-kópshilik ádebiyatlar shıǵarıladı.