1-tema: Kirisiw. Pánniń maqseti, wazıypası hám mazmunı

13-tema: ATSKE kommutatsiya maydanı strukturasın úyreniw.
Abonent terminalinda dawis tolqinlarin akustik- elektr o’zgertirgishler u’ziliksiz ko’rinisindegi to’men chastotali, spektr 0,3÷3,4 KHz diapazoninda jatiwshi elektr signalg’a aylantiradi. Bul signallarin nomerli kommutatsiya sistemasi (NKS), yag’niy elektron ATS ler arqali kommutatsiya qiliw a’melyatta ju’da u’lken qiyinshiliq tuwdiradi. U’zliksiz signallar E-ATS arqali uzatiw ushin qolay bolg’an nomerli signallarg’a aylantiriladi. Bul protsess u’sh basqishtan: diskretlew, kvantlaw ha’m kodlawdan ibarat.
Diskretlew protsesin uzliksiz signallardi amplituda – impuls modulatsiyasi (AIM) ja’rdeminde diskret signallarg’a aylantiriwdan ibarat. Ha’r qanday uzliksiz signaldi onin’ da’wirlik ra’wishte uzatilg’an diskret shamalari arqali qayta tiklew mumkin. Bunda uzatilatug’in diskret signal chastotasi ƒ_d uzliksiz signal chastotanin’ en’ u’lken shamasinan ƒ_max nan keminde eki ma’rtebe u’lken boliwi kerek: ƒ_d ≥ 2ƒ_max. bolmasa, qabil qiliw orninda signaldi toliq tiklep bolmaydi. Telefoniyada ƒ_d = 8 KHz alinadi. Bunda diskretlestiriw dawiri T = 125 mks. Diskretlew elektron gilti arqali orinlanadi.

9.1- su’wret. Diskretlew prosessi.

Ekinshi basqishta signal kvantlanadi. Kvantlaw protsessi dep, AIM signal amplitudasi shamasin aniqlawg’a aytiladi. Bunin’ ushin kvantlaw shkalasi payda qilinadi. Kvantlaw u’shinshi basqishta isletiletug’in kod tu’rine baylanisli. Eger u’shinshi basqishta ekilik kod isletilse, kvantlaw da’rejesi shamalari 2ⁿ menen aniqlanadi. n qansha u’lken bolsa, sonsha kvantlaw shkalasi mayday bo’leklerge bo’linedi ha’m signal sonsha qa’tesiz, yag’niy duris uzatiladi. Telefoniyada n = 8 qilip aling’an, yag’niy kvantlaw shkalasi 2⁸ = 256 bo’lekke bo’linedi. Missal retinde, n = 3 qilip alamiz. Sonda hkala 2³ = 8 bo’lekke bo’linedi (9.2-su’wret).

Shamalar arasindag’i araliq Δ bul kvantlaw qa’demi delinedi. Kvantlaw shkalasinin’ ha’r bir bo’legine ma’lim kod kombinatsiyasi tuwri keledi.
U’shinshi basqishta signaldin’ ha’r bir diskret shamasi kodlanadi. Kodlaw ekilik kod tiykarinda a’melge asiriladi, yag’niy diskret shamag’a tuwri kelgen shkalani tawip, oni sa’ykes kelgen nol ha’m birlerden payda qiling’an kod jiynag’i menen almastiriladi. Ma’selen, 9.3-suwrettegi signaldin’ birinshi diskret shamasi shkalanin’ birinshi bo’legine tuwri keledi ha’m 001 kombinatsiyag’a almastirladi. Liniyag’a logikaliq “0” ornina pauza, logikaliq “1” ornina saykes rawishte elektr impulsi uztiladi. Bunday aylantiriw impuls kodli modulatsiya (IKM) delinedi.
Baylanis liniyasina u’zliksiz signal amplitudasinin’ haqiyqiy shamasi emes, al kvantlaw shkalasina jaqin shamasi uztiladi. Qabil qiliw manzilinde da’slepki uzliksiz signal u’zik siziqlar menen tiklenedi. Bul nadurisliq kvantlaw shawqimi dep ataladi. Signaldin’ shawqimg’a sa’ykesligi 40 db a’trapinda boliwi kerek.

9.2-su’wret. Signaldi kvantlaw.

Bir diskret shama ushin ajratilg’an T = 125 mks o’nimdarliq penen isletiliwi ushin da’wirdegi bos waqit aralig’i basqa signallar menen toltirip uzatiladi. Bul protsesske liniyalardi waqit boyinsha nig’izlaw dep ataladi. Evropa xaliq araliq baylanis birlespesi (IPU) standarti boyinsha bir da’wir waqit aralig’inda 32 waqit kanali payda qilinadi.(IKM-32).

AQSH standarti boyinsha IKM-24 payda qilinadi.
IKM-32 o’zgertirgishtin’ ko’rsetkishleri: waqit kannallar sani K = 32, diskretlew da’wiri T = 1/ƒ_d = 125 mks, kod toparindag’i elementler sani n = 8, kvantlaw da’rejesi shamasi 2₈ = 256, kodtag’I bir elementti uzatiw ushin τ_E = τ_K/n = 0,49 mks, bir waqit kanali waqiti t_K = T/32 = 3,9 mks, elementlerdi uzatiw chastotasi ƒ_E = ƒ_d · k · n = 8 · 32 · 8 = 2048 KHz, uzatiw tezligi V = 2048 Kbit/s, bir kanal uzatiw tezligi 64 Kbit/s.
E – ATS lerde IKM liniyalar nomerli signallarin kommutatsiya qiliw bir neshe parqli qa’siyetke iye, yag’niy 32 waqit kanali, ha’r bir kanal uainlig’i 3.9 mks ni payda qiladi. Kanallar izbe-izlikte 125 mks aralig’inda ta’kirarlanip turadi. Kommutatsiya maydani qa’legen kiriw liniyasi waqit kanalin shig’iw liniyasi waqit kanali menen jalg’aw imkaniyatina iye boliwi kerek. Bunda waqit kanali sa’ykes kelmewi, yag’niy i waqit kanalin j waqit kanalina kommutatsiya qiliw ko’zde tutilg’an boliwi kerek. Ha’r bir kanaldi nomerli traktqa tiyisliligi, yag’niy faza koordinatasi S_i ha’m uzatiw da’wirindegi waqit intervalin ba’nt qilg’anina, yag’niy waqit koordinatasi t_i g’a qarap aniqlaw mu’mkin K_i (S_i , t_i). K_i(S_i ,t_i) nomerli i kanalin K_j(S_j, t_j ) nomerli j kanali menen baylanistiriw kerek bolsa, ham faza S, ha’m waqit t koordinatalari boyinsha sidnal ko’shiriliwi kerek. Sonin’ ushin elektron ATS kommutatsiya maydani eki tu’rdegi – faza ha’m waqit kommutatsiya bloklari tiykarinda quriladi.
Kiriw – shig’iw nomerli liniyalardin’ bir qiyli waqit aralig’indag’i kanallardi kommutatsiya qiliw fazaliq kommutatsiya bloklarinda a’melge asiriladi (9.3-su’wret). Fazaliq kommutatsiya bloki N kiriw ha’m M shig’iw nomerli liniyasina (nomerli trakt) iye bolg’an kommutator.
Kiriw ha’m shig’iw liniyalari sa’ykes ra’wishte n = 32 waqit kanalg’a iye bolg’an nomerli liniyalardan ibarat. Bunday kommutator “HA’M”, “YAMASA”, “YAQ” sxemalari yamasa multipleksorlar tiykarinda quriliwi mu’mkin. Fazaliq kommutatsiya bloki i di waqit kanalin basqa bos kanal menen kommutatsiya qila almaslig’i ushin joytilg’an shaqiriqlar sani asadi. Sonin’ ushin E-ATS de bir g’ana kommutatsiya bloki (FKB) isletilmeydi.



9.3-su’wret. Fazaliq kommutatsiya bloki.

A’melyatta nomerli liniyalardag’i ha’r qiyli waqit kanallarin jalg’awg’a tuwri keledi. Bunday kommutatsiyani waqit kommutatorlari a’melge asiradi (9.3-su’wret).

i waqit (M:10) kanalin j waqit (M:14) kanali (ij) menen kommutatsiya qiliw ushin i waqit kanali signalin (kod kombinatsiyasin) j waqit kanali payda bolg’ansha islep turiw ha’m usi waqit kelgende og’an usi kod kombinatsiyasin uzatiw kerek. Sonin’ ushin VKB yad qurilmasi tiykarinda a’melge asiriladi. Kommutatsiya protsessi i waqit kanali waqitinda jaziw j waqit kanali waqitinda oqiwdan ibarat boladi. Eger bir nomerli liniya ishinde bos waqit kanali bolmasa, jog’altiwlar itimali asadi. Sonin ushin VKB ha’m FKB birgelikte, izbe izlikte isletiledi. Olardi izbe-iz jalg’aw ha’r qiyli usilda boliwi mu’mkin: V – V, V – F – V, V – F – F – V, V – F – F – F – V.

9.4-su’wret. Waqit boyinsha kommutatsiya bloki.