|
25. Bilimlarni namoyish etish modellari va ularning turlari
Bilimlarni tavsiflash modellari
Xar xil predmet bulimlari uchun bir kancha bilimlarni tavsiflash modellari mavjud. Ularning kupchiligini quyidagi sinflarga ajratish mumkin:
- produksion;
- semantik tarmoqlar;
- freymlar;
- formal mantikiy modellar.
Produksion model. Ushbu model QOIDAlarga asoslangan bo’lib, bilimlarni quyidagicha kurinishda tavsiflaydi:
Agar (shart), u holda (xarakat).
Bu yerda shart deganda bilimlar bazasidan kidirish lozim bo’lgan kurinish asosida berilgan biror suz yeki jumla, xarakat deganda esa shartdagi jumla topilganda bajariladi. Ushbu shart va qadamlar boshqa biror qadam orasida, maksadli, tizim ishini tugatuvchi bulishi mumkin.
Produksion modelni qo’llaganda bilimlar bazasi QOIDAlar to’plamidan iborat buladi. Kerakli QOIDAni topuvchi dastur esa chiqarish mashinasi deyiladi. Ko’pincha chiqarish to’g’ri (ma’lumotlardan maksadni kidirish) yeki teskari (maksaddan uni tasdiklash uchun ma’lumotlarga) buladi. Ma’lumotlar bu - QOIDAlarni bazadan tanlovchi dasturni ishga tushirishga asos buluvchi boshlangich faktlardir.
26. Bilimlarni namoyish etish modellari. Mantiqiy model.
Bilimlarni ifodalashning mantiqiy modeli bilimlarni ifodalashda modeldir .
Bilimlarni ifodalashning mantiqiy modellarini yaratishda yondashuvning asosiy g'oyasi shundan iboratki, amaliy muammolarni hal qilish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlar ba'zi mantiqda formulalar sifatida taqdim etilgan faktlar va bayonotlar to'plami sifatida ko'rib chiqiladi . Bilim bunday formulalar to'plamida namoyon bo'ladi va yangi bilimlarni olish xulosa chiqarish protseduralarini amalga oshirishga qisqartiriladi . Bilimlarni ifodalashning mantiqiy modellari kortej bilan aniqlangan rasmiy nazariya kontseptsiyasiga asoslanadi:{\displaystyle S =\langle B,F,A,R\rangle}, bu erda:
{\displaystyle B} asosiy belgilarning (alifbo) sanaladigan to‘plamidir;
{\displaystyle F} - formulalar deb ataladigan to'plam;
{\displaystyle A}- apriori haqiqiy formulalarning tanlangan kichik to'plami ( aksiomalar );
{\displaystyle R} - formulalar orasidagi cheklangan munosabatlar to'plami, xulosa qilish qoidalari deb ataladi.
27. Bilimlarni namoyish etish modellari. Evrestik model
Evristika (boshqa yunoncha estrískō (heuristiko), lat. Evrica - "izlayman", "kashf qilaman") - insonning ijodiy, ongsiz tafakkurini o'rganadigan bilim sohasi.
Evristika psixologiya, oliy nerv faoliyati fiziologiyasi, kibernetika va boshqa fanlar bilan bog'liq, ammo fan sifatida o'zi hali to'liq shakllanmagan.
Evristik model
So'zning tor ma'nosida evristika muammolarni hal qilishning intuitiv (ongsiz) usullari sifatida tushuniladi, jumladan :
• Sokratik mayevtikadan (Sokratik suhbatlar deb ataladigan) kelib chiqadigan ta'lim tizimi;
• evristik dizayn usullari,
• muhandislik (ixtirochilik) ijodkorlik usullari;
• sanab chiqishni cheklash imkonini beruvchi masala yechimini izlashda texnikalar majmuasini ifodalovchi evristik algoritm.
Evristik modellar
Evristik modellar, qoida tariqasida, inson tasavvurida chizilgan tasvirlardir. Ularning tavsifi tabiiy til so'zlari (masalan, og'zaki axborot modeli) bilan amalga oshiriladi va odatda noaniq va sub'ektivdir. Bu modellar rasmiylashtirilmaydi, ya'ni ular real jarayon va hodisalarni tasvirlash asosida tug'ilgan bo'lsa-da, rasmiy mantiqiy va matematik ifodalar bilan tavsiflanmaydi.
Evristik modellashtirish odatiy va o'rnatilgandan chiqishning asosiy vositasidir. Ammo bunday modellashtirish qobiliyati, birinchi navbatda, insonning tasavvurining boyligiga, uning tajribasi va bilimiga bog'liq. Evristik modellar loyihalash yoki boshqa faoliyatning dastlabki bosqichlarida, ishlab chiqilayotgan tizim haqida ma'lumot hali kam bo'lgan hollarda qo'llaniladi. Dizaynning keyingi bosqichlarida ushbu modellar aniqroq va aniqroq modellar bilan almashtiriladi.
28. Evrestik model va uning turlari
Evristika (boshqa yunoncha estrískō (heuristiko), lat. Evrica - "izlayman", "kashf qilaman") - insonning ijodiy, ongsiz tafakkurini o'rganadigan bilim sohasi.
Evristika psixologiya, oliy nerv faoliyati fiziologiyasi, kibernetika va boshqa fanlar bilan bog'liq, ammo fan sifatida o'zi hali to'liq shakllanmagan.
Evristik model
So'zning tor ma'nosida evristika muammolarni hal qilishning intuitiv (ongsiz) usullari sifatida tushuniladi, jumladan :
• Sokratik mayevtikadan (Sokratik suhbatlar deb ataladigan) kelib chiqadigan ta'lim tizimi;
• evristik dizayn usullari,
• muhandislik (ixtirochilik) ijodkorlik usullari;
• sanab chiqishni cheklash imkonini beruvchi masala yechimini izlashda texnikalar majmuasini ifodalovchi evristik algoritm.
Hozirgi vaqtda bir necha o'nlab evristik usullar ishlab chiqilgan va ulardan samarali foydalanilmoqda. Ular orasida universallari yo'q va har bir aniq vaziyatda bir qator usullarni qo'llashga harakat qilish tavsiya etiladi, chunki ularning asosiy maqsadi ijodiy faollikni oshirishdir.
. Modellarning quyidagi turlari mavjud:
• sinov va xatolikka asoslangan ko'r-ko'rona qidiruv modeli;
• labirint modeli, bunda echilishi kerak bo‘lgan muammo labirint, yechim topish jarayoni esa labirintda kezish deb qaraladi;
+• strukturaviy-semantik model, bu masalani yechish bo‘yicha evristik faoliyat masalaga kiritilgan ob’ektlar o‘rtasidagi semantik munosabatlarni aks ettiruvchi modellar tizimini qurish tamoyiliga asoslanishidan kelib chiqadi.
29. Mantiqiy modellar bilan ishlashda qanday qoidalarga amal qilish zarur
Mantiqiy modellar bilan ishlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak:
1)Argumentlar tartibi har doim berilgan mavzu sohasida qabul qilingan predikatlar talqiniga muvofiq berilishi kerak. Dasturchi argumentlarning qat'iy tartibi bo'yicha qaror qabul qiladi va uni boshidan oxirigacha kuzatib boradi.
2) Predikat ixtiyoriy sonli argumentlarga ega bo'lishi mumkin
3) Predikat va u bilan bog‘langan argumentlardan tashkil topgan alohida gaplarni mantiqiy bog‘lovchilar yordamida murakkab gaplarga birlashtirish mumkin: AND (END, ), OR (yoki, ), NOT (not, ~) , → - gapda qoidalarni shakllantirish uchun ishlatiladigan implikatsiya. shakl: AGAR ... KEYIN ...
30. Kvantorlar va ularning turlari
Ta’rif. «Barcha» va «ba’zi» so‘zlari kvantorlar deb aytiladi.
«Kvantor» so‘zi lotincha bo‘lib, «qancha» ma’nosini anglatadi, ya’ni kvantor u yoki bu mulohazada qancha (barcha yoki ba’zi) ob’yekt haqida gap borayotganini bildiradi.
Quyidagi misоlni qaraylik.
10,11,12,13,14,15,16,17,18,19,20 sоnlari haqida quyidagilarni aytish mumkin:
a) bеrilgan barcha sоnlar ikki хоnali sоnlardir.
b) bеrilgan sоnlardan ba’zilari tоq sоnlardir.
Bu jumlalarga nisbatan ularning rost yoki yolg‘оnligi to‘g‘risida fikr yuritish mumkinligidan ular mulоhaza bo‘ladi.
Agar biz ulardan «barcha», «ba’zilari» so‘zlarini оlib tashlasak, jumlalarni rostmi yoki yolg‘оnmi savоliga javоb bеrib bo‘lmaydi. Dеmak «barcha», «ba’zi» so‘zlarni qo‘shish bilan mulоhaza hоsil qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
