1. Sotsial lingvistika tilni qanday hodisa sifatida baholaydi?

14.Zamonaviy sotsiolingvistikada koyne qanday tushuniladi? 
Koyne termini (yunoncha “umumiy til”) birinchi marta eramkizdan avval 
IV-III asrlarda shakllangan umumyunon tiliga nisbatan qo’llanilgan.Zamonaviy 
sotsiolingvistikada koyne aholi turlari guruhlarining ijtimoiy va lisoniy aloqalari 
jarayonida shakllangan dialektlararo og’zaki muloqot vositasi hisoblanadi. 
Turli hududiy dialektlarning xususiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan 
qurama dialektlar yoki ushbu mintaqada mavjud bo’lgan tillarning biri koyne rolini 
bajarishi mumkin.Koynelar oldi-sotdi, harbiy, iqtisodiy vamadaniy aloqalar 
maqsadida qo’llaniladigan, muayyan dialektlar yoki tillar asosida shakllangan 
dialektlararo yoki millatlararo muloqot tili sifatida namoyon bo’ladi. 
15.Tilning rivojlanish omillari deganda nimani tushunasiz? 

Bizga “Tishunoslikka kirish”, “Horirgi o’zbek adabiy tili”, “O’zbek adabiy tili 

tarixi”, “Umumiy tilshunoslik” kurslaridan ma’lumki, sotsiol tilshunoslik nuqtayi 
nazaridan til rivojlanishning ikki asosiy omili mavjud: 
-
Ichki omil 
-
Tashqi omil 
Albatta, bular nutqda ham o’z aksini topadi va umumiy tilning rivoji bilan 
birga nutqning ham rivojlanishini ta’minlaydi.Lekin nutqning ham o’ziga xos 
rivojlanish xususiyatlari mavjud.Bularni ham ichki va tashqi kabi ikki turga 
ajtarish mumkin.Faqat sotsial tilshunoslikda tashqi deb baholangan ko’pgina 
qirralar sotsiolingvistika uchun ichki omildir.Chunonchi, jamiyat sotsial lingvistika 
uchun tashqi omil bo’lsa, sotsiolingvistika uchun ichkidir. 

---

16.Til rivojlanishining ichki va tashqi omillarini sanang. 
Nutq rivojlanishininh ichki omillariga quyidagilar kiradi:
1) jamiyat 
2) jamiyatdagi til siyosati 
Darhaqiqat, jamiyat, jamiyatdagi kishilarning o’zaro muloqatga kirishishi, 
kommunikatsiyasini yo’lga qo’yishi nutq rivoji uchun eng asosiy omil 
hisoblanadi.Masalan, “qo’l ko’tarmoq” fe’li yozuvda bir xil ko’rinishda bo’lsa-da, 
uning konteksdan anglashiladigan ma’nolari turlicha bo’lib, bu faqat nutq 
jarayonidagina reallashadi.Kuzating: 
1.Men sizni haydamaslikka qo’l ko’taraman (A.Qahhor)-ovoz bermoq. 
2.Yaqin kelgan mashinaga iltijo bilan qo’l ko’taraman (X.Sultonov)- to’xtatmoq 
3.Nahot shu odam bir vaqtlar bo’lsa ham, xotiniga qo’l ko’targan bo’lsa! 
(A.Qahhor)-urmoq. 
4.Chang-to’zon ichida yalang ko’ylak, yalangbosh nemislar qo’llarini baland 
ko’tarib, bulutlar orasidan yugurib borardi (Y.Shamsharov)- taslim bo’lmoq. 
5.Hech bo’lmasa qo’l ko’tarib, kampir o’yin qilib borasiz-da, Shermatxo’ja 
(S.Siyoyev) – raqs tushmoq. 
Misollardan anglashiladiki, demak, nutq jarayoni, aloqa-aralashuv munosabati 
nutq rivoji uchun asosiy omildir. 
Nutq rivojlanishining tashqi omillariga quyidagilar kiradi: 
- So’zlovchi va tinglovchi saviyasining rivoji 
- jamiyatda ko’p tillilik va uning nutqqa ta’siri