Til aloqalari. Bilingvizim. Diglossiy va interferensiya



Download 15,66 Kb.
Sana31.12.2021
Hajmi15,66 Kb.
#219883

TIL ALOQALARI. BILINGVIZIM. DIGLOSSIY VA INTERFERENSIYA

Til tizimi — x,ar qanday tabiiy tilning oʻzaro munosabatlar bilan bogʻlangan, muayyan birlik va butunlikni tashkil etuvchi lisoniy unsurlari majmui. Til tizimining har bir tarkibiyqismi alohidaaloqida emas, balki tizimning boshqa tarkibiy qismlariga qaramaqarshi qoʻyilgandagina mavjud boʻladi.

Til murakkab butunlik boʻlib, uning tarkibiy qismlari sifatida fonologik, leksik (semantik), morfologik, sintaktik va uslubiy (funksional) sathlar ajratiladi. Til tizim (butunlik) tabiatiga egaligi bois uning tarkibiy qismlari ham shunday xarakterda boʻladi.

Tilning tizim sifatida izoxlanishi F.de Sossyur, V.Gumboldt va boshqa tilshunoslarning asarlaridan boshlangan. Til tizimi haqidagi hozirgi zamon tasavvuri esa oʻz ichiga oʻzaro aloqador boʻlgan til sathlari, til birliklari, paradigmatik va sintagmatik munosabatlar, tilning belgilar tizimi ekanligi, tilda shakl hamda vazifa (funksiya), struktura va substansiya, tilning ichki va tashqi aloqalari, sinxroniya va diaxroniya, analiz va sintez, doimiylik va muvaqqatlik kabi tushunchalarni ham qamrab oladi.

Til tizimini tashkil etuvchi tarkibiy qismlar bir-birini taqozo etadi. Soʻzlar ishtirokida soʻz birikmasi, gaplar shakllanadi va nutq hosil boʻladi. Bunda grammatik qurilish vositalari (affiks, yordamchi soʻzlar, sintaktik vositalar) hamda soʻz tartibi, inversiya, suppletivizm, tavtologiya singari vositalar ham oʻziga xos ahamiyat kasb etadi. Til oʻta murakkab qurilishli ijtimoiy hodisa boʻlib, uning negizini tashkil etuvchi til birliklari tizimlari asosida til qurilishining oʻzaro bogʻliq bosqichlari ajratiladi; bu bosqichlarga xos birliklar tizimi tilshunoslikning turli sohalarida oʻrganiladi.

Bilingvizm

BilingvizmIkki tillilik — 2 tilni yoki muayyan adabiy til va uning dialektini mukammal bilish.

Bu ijtimoiy talab yoki biror sabab bilan yuzaga keladi. Uning tabiiy vujudga kelishiga bir davlat hududida ikki va undan ortiq xalq vakillarining jips yashashi ham sabab boʻladi.

Bilingvist odam miyasi bir nechta sezilarli afzalliklarga ega boʻladi. Baʼzilarini hattoki koʻrish mumkin: kulrang moddaning koʻproq zichlikga ega boʻlishidir. Bundan tashqari ikkinchi tilni ishlatganda miyaning baʼzi bir qismlarining faollanishining koʻpayishi kuzatiladi. Buni miyani charxlash deb aytishimiz mumkin.

Hozirgi kunda bilingvizmning kognitiv afzalligi juda tushunarli koʻrinadi. Ammo oʻz vaqtida bu ekspertlarni lol qoldirgan. XX asrning 60-yillarigacha ikki tillilik, tillar orasida doimiy oʻtishga kerak boʻlgan energiyani sarflagani uchun, bola rivojlanishni sekinlashtiradigan toʻsiq deb hisoblangan. Ushbu nuqtai nazar birinchi navbatda notoʻgʻri boʻlgan ilmiy ishlarga asoslangan edi. Oxirgi paytdagi tadqiqotlar bir necha til bilish insonning qaror qabul qilish, vazifalar oʻrtasida oʻtish, eʼtiborni jamlash kabi fazilatlarini rivojlanishiga olib kelishini tasdiqlab berdi.



Oʻzbek mumtoz adabiyotining (Oʻrta asrlar) koʻpgina vakillari ham oʻzbek, ham fors tilini yaxshi bilganlar. Masalan, Alisher Navoiy oʻz ona tili — turkiy til bilan bir qatorda fors tilini ham juda yaxshi bilgan. Bu tildagi asarlarini toʻplab devon ("Devoni Foniy") tuzgan. Bu devoni forsiy til shoirlar, xususan, Jomiy tomonidan yuksak baholangan.

Ikki tilda ijod qiladigan adiblar hozir ham uchraydi. Jumladan, mashhur qirgʻiz yozuvchisi Chingiz Aytmatov qirgʻiz va rus tillarida erkin ijod qiladigan yozuvchidir. Umuman ikki tillilik ijtimoiy hodisa sifatida tillarning boyishi, rivojlanishi, umumbashariy madaniy saviyaning oshishiga muhim taʼsir etuvchi omildir.[1] Tillarning bir-biriga har qanday taʼsir koʻrsatishi bilingvist odamlar boʻlishini talab etadi.
Download 15,66 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish