1-sonli mhxs (ifrs) Moliyaviy hisobot xalqaro standartlarini birinchi

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
MUSTAQIL ISH 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

1-sonli MHXS (IFRS) “Moliyaviy hisobot xalqaro standartlarini birinchi 
marta qoʻllash”. MHXS boʻyicha birinchi moliyaviy hisobot tarkibi 
 
Kirish 
1.
 
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari bo’yicha qo’mita 
(MHXSQ)ning maqsadi va uning tavsifi 
2.
 
Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlarining birinchi marta 
qo’llanishi (1-sonli) 
3.
 
MHXS bo’yicha birinchi hisobot tayyorlash
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Kirish 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
Sh.Mirziyoyev 
ta’kidlaganidek: 
“Makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va iqtisodiy o’sishning 
yuqori sur‟atlarini saqlab qolish, jumladan, milliy valyuta va ichki bozordagi narx 
darajasining barqaror bo„lishini ta’minlash - eng muhim ustivor vazifamizdir”. 
Shuningdek, 
xo’jalik 
subyektlarini 
yanada 
rivojlantirish 
masalalari
2017-2021- yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustivor 
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan ustuvor yo’nalishlarda 
ham 
alohida 
belgilab 
berilgan. 
Mamlakatimiz 
iqtisodiyotiga 
xorijiy 
investistiyalarni to’g’ridan-to’g’ri jalb etilishi, erkin iqtisodiy zonalarning tashkil 
etilishi va faoliyat yuritishi buxgalteriya hisobini moliyaviy hisobotning xalqaro 
standartlari asosida tashkil qilishni zarurat qilib qo’ymoqda. Hozirgi vaqtda 
moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari xo’jalik subyektlar tomonidan tashqi 
foydalanuvchilar ehtiyojlarini qondirishga yo’naltirilgan buxgalteriya axborotini 
tayyorlashda tobora keng foydalanilmoqda. Bu holat axborotni sifatini oshirish, 
kapital qiymatini pasaytirish, kapital bozoriga kirishni osonlashtirish kabi bir qator 
sabablar bilan izohlanadi. Ma’lumki, moliyaviy hisobotlar xalqaro standartlarini 
bilmasdan turib ushbu standartlarga otib bolmaydi. Respublika iqtisodiyotining 
yetakchi tarmoqlari va sohalarida xorijiy investitsiyalar ishtirokida 4200 dan 
ko’proq qo’shma korxonalar tashkil qilingan. Bu korxonalardan 850 dan ortig’i 
Rossiya Federatsiyasiga, 396 tasi Buyuk Britaniya, 242 tasi AQSh, 159 tasi 
Qozog’iston, 114 tasi Germaniya va boshqa mamlakatlar investistiyalar 
ishtirokidagi korxonalar hissasiga to’g’ri keladi. Shuningdek, erkin iqtisodiy 
zonalar xajmi ham ortib bormoqda. Tabiiyki, bunday sharoitda buxgalteriya 
hisobini moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari (MHXS) asosida tashkil etish 
va yuritishni talab qiladi. Zamonaviy buxgalter va har bir rahbar xodim tomonidan 
bank yoki kompaniyani rivojlanishi va moliyaviy barqarorligini ta’minlashida duch 
kelinayotgan iqtisodiy muammolarni hal qilishda o’z buxgalterlariga ishonch hosil 
qilgani holda, ularni yuqori malakasi va ish tajribalari xalqaro amaliyot, ya‟ni 
moliyaviy hisobotning halqaro standartlari (MHXS)ga tayanib eng yaqin 

---

yordamchi deb qarashi zarur. Bu esa respublikamiz iqtisodiyoti yanada 
rivojlanishining muhim omillaridan biriga aylanadi.
Hozirgi vaqtda moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlariga (MHXS) 
muvofiq buxgalteriya hisobotlarni tayyorlashni boshlashga kompaniyalar soni ortib 
bormoqda. Kompaniyalar Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining “Moliyaviy 
hisobotning xalqaro standartlariga oʻtish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar 
toʻgʻrisida”gi 2020-yil 24-fevraldagi PQ-4611 qarori talablari bilan asoslanadi. 
Shuning uchun, hozirgi vaqtda birinchi MHXS hisobotlarini tayyorlash iqtisodiy 
muhitda kun mavzusiga aylanib bormaqda. Birinchi MHXS moliyaviy 
hisobotlarini tayyorlash murakkab vazifa boʻlib, muhim resurslarni talab qiladi. 
MHXSdan birinchi foydalanish muammolari ham uslubiy, ham tashkiliy 
boʻlishi mumkin. Uslubiy qiyinchiliklar birinchi MHXS bo’yicha moliyaviy 
hisobotlarini tayyorlash uchun MHXS talablarini talqin qilish va amaliy qoʻllash, 
bir qator transformatsiya, konvertatsiya qilish, retrospektiv qoʻllash bilan bogʻliq. 
Tashkiliy muammolar birinchi MHXS talablari bo’yicha moliyaviy hisobotlarini 
tayyorlash va tekshirish jarayonini shakllantirish, birinchi MHXS moliyaviy 
hisobotlarini tayyorlash vaqti va sifatini nazorat qilish va boshqa masalalar bilan 
bogʻliq. 

---

Ushbu MHXSning maqsadi tadbirkorlik subyektining MHXSlar bo’yicha 
birinchi moliyaviy hisobotlari va ushbu hisobotlar qamrab olgan davrning bir qismi 
uchun oraliq moliyaviy hisobotlari: 
(a)
foydalanuvchilar uchun shaffof va taqdim qilingan barcha davrlar 
uchun qiyoslanuvchan; 
(b)
buxgalteriya hisobini Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga 
(MHXSlarga) muvofiq yuritish uchun munosib tayanch nuqtasi sifatida xizmat 
qiladigan; 
(v) undan olinadigan nafdan oshmaydigan xarajatlar sarflanib tayyorlanishi 
mumkin bo’lgan yuqori sifatli ma’lumotlarni o’z ichiga olishini ta‟minlashdan 
iboratdir. 
Qo’llash doirasi. Tadbirkorlik subyekti ushbu MHXSni: (a) o’zining MHXS 
bo’yicha birinchi moliyaviy hisobotlarida; va (b) u tomonidan MHXS bo’yicha 
birinchi moliyaviy hisobotlari qamrab olgan davrning bir qismi uchun BHXS 34-
“Oraliq moliyaviy hisobotlar” ga muvofiq taqdim qilinadigan hamma oraliq 
moliyaviy hisobotlariga nisbatan, agar shunday hisobotlari bo’lsa, qo’llashi kerak. 
Tadbirkorlik subyektining MHXS bo’yicha dastlabki moliyaviy hisobotlari – 
tadbirkorlik subyekti o’z moliyaviy hisobotlarining MHXSlarga muvofiqligi 
to’g’risida aniq va shartsiz bildirib, Moliyaviy Hisobotning Xalqaro Standartlarini 
qo’llagan birinchi yillik moliyaviy hisobotlaridir. MHXSlarga muvofiq moliyaviy 
hisobotlar tadbirkorlik subyektining MHXS bo’yicha birinchi moliyaviy 
hisobotlari hisoblanadi, agar tadbirkorlik subyekti, masalan: (a) oldingi davrlarning 
eng oxirgisi uchun o’zining moliyaviy hisobotlarini quyidagilarga muvofiq taqdim 
etgan bo’lsa: 
(i)
MHXSlarga to’liq bo’lmagan darajada mos keluvchi milliy talablarga 
muvofiq; 
(ii)
MHXSlarga barcha jihatdan mos bo’lgan, lekin tadbirkorlik subyekti 
moliyaviy hisobotlarda ularning MHXSlarga muvofiqligi to’g’risida aniq va 
shartsiz bildirmagan bo’lsa; 

---

(iii)
MHXSlarning ba’zilariga, biroq hammasiga emas, muvofiqlik 
to’g’risida aniq bildirgan bo’lsa; 
(iv)
MHXSlarga mos bo’lmagan milliy talablarga muvofiq bo’lib, ushbu 
hisobotlarda milliy talablar belgilanmagan moddalar ayrim MHXSlar asosida 
hisobga olingan bo’lsa; yoki 
(v)
milliy talablarga muvofiq bo’lib, ushbu hisobotlardagi ba’zi 
summalarning MHXSlarga muvofiq aniqlanadigan summalar bilan qiyoslamasi 
taqdim etilgan bo’lsa; 
(b) moliyaviy hisobotlarni MHXSlarga muvofiq faqat ichki foydalanish uchun 
tayyorlagan bo’lsa, va ushbu hisobotlarni tadbirkorlik subyektining egalari va 
boshqa tashqi foydalanuvchilariga taqdim etilmagan bo’lsa; 
(v) hisobotlar to’plamini jamlash (konsolidatsiyalash) maqsadida MHXSlarga 
muvofiq tayyorlagan bo’lsa-da, lekin bunda (2007-yil tahriridagi) 1-sonli BHXS 1 
“Moliyaviy hisobotlarni taqdim etish”da belgilangan moliyaviy hisobotlarning 
to’liq to’plamini tayyorlamagan bo’lsa; 
Ushbu MHXS tadbirkorlik subyekti MHXSlarni birinchi marta qabul 
qilganida qo’llaniladi. U, masalan, quyidagi holatlarda qo’llanilmaydi: 
(a)
agar tadbirkorlik subyekti oldin moliyaviy hisobotlarni milliy 
talablarga ko’ra taqdim etish bilan birga ularning yana bir to’plamini MHXSlarga 
muvofiqlik to’g’risida aniq va shartsiz bildirib taqdim etgan bo’lsa, keyinchalik 
moliyaviy hisobotlarni milliy talablarga ko’ra taqdim etishni to’xtatsa; 
(b)
agar tadbirkorlik subyekti otgan yil moliyaviy hisobotlarini milliy 
talablarga ko’ra taqdim etgan bo’lsa va ushbu moliyaviy hisobotlarda MHXSlarga 
muvofiqlik to’g’risida aniq va shartsiz bildirgan bo’lsa; 
(v) agar tadbirkorlik subyekti o’tgan yil moliyaviy hisobotlarida MHXSlarga 
muvofiqlik to’g’risida aniq va shartsiz bildirgan bo’lsa-da, auditorlar ushbu 
moliyaviy hisobotlar bo’yicha tushuntirish paragrafi bilan auditorlik xulosasini 
bergan bo’lsa. 
Oldingi hisobot davrida MHXSlarni qo’llagan tadbirkorlik subyekti, uning 

---

eng oxirgi yillik moliyaviy hisobotlarida MHXSlarga muvofiqlik to’g’risida aniq 
va shartsiz bildirmagan bo’lsa, mazkur MHXSni qo’llashi yoki 8-sonli BHXS 
“Hisob siyosatlari, hisoblab chiqilgan baholardagi o’zgarishlar va xatolar” ni 
retrospektiv tarzda, xuddi tadbirkorlik subyekti MHXSlarni qo’llashni hech qachon 
to’xtatmaganidek, qo’llashi kerak. 
Tadbirkorlik subyekti ushbu MHXSga muvofiq qo’llamaslikni tanlasa, bunga 
qaramay, 1-sonli MHXSda belgilangan ma‟lumotlarni ochib berish bo’yicha 
talablar bilan 8-sonli BHXSdagi ma‟lumotlarni ochib berish talablarini qo’llashi 
kerak. 
MHXSlarni qo’llovchi tadbirkorlik subyekti tomonidan hisob siyosatlariga 
kiritiladigan o’zgarishlarga nisbatan mazkur MHXS qo’llanilmaydi. Bunday 
o’zgarishlarga nisbatan quyidagilar qo’llaniladi: (a) 8-sonli BHXS “Hisob 
siyosatlari, hisoblab chiqilgan baholardagi o’zgarishlar va xatolar” ning hisob 
siyosatlaridagi o’zgarishlarga nisbatan talablari; va (b) boshqa MHXSlarning o’tish 
davriga oid maxsus talablari; 
Tan olish va baholash MHXS bo’yicha moliyaviy holat to’g’risidagi 
boshlang’ich hisobot; 
Tadbirkorlik subyekti MHXS bo’yicha moliyaviy holat to’g’risidagi 
boshlang’ich hisobotni MHXSlarga o’tish sanasiga tayyorlashi va taqdim etishi 
kerak. Bu sana buxgalteriya hisobini MHXSlarga muvofiq yuritishning boshlanishi 
hisoblanadi. 
Hisob siyosatlari.Tadbirkorlik subyekti MHXS bo’yicha moliyaviy holat 
to’g’risidagi boshlang’ich hisobotida va uning MHXS bo’yicha birinchi moliyaviy 
hisobotlari qamrab olgan hamma davrlarda bir xil hisob siyosatlarini qo’llashi 
kerak. Ushbu hisob siyosatlari MHXS bo’yicha birinchi hisobot davrining oxirida 
kuchga ega hamma MHXSlarga mos kelishi lozim. 
Tadbirkorlik subyekti MHXSlarning oldinroq amalda bo’lgan boshqa 
tahrirlarini qo’llamasligi kerak. Tadbirkorlik subyekti qo’llanilishi hali shart 
bo’lmagan yangi MHXSni, mazkur MHXSni muddatidan oldin qo’llash ruxsat 

---

etilganida, qo’llashi mumkin.