1– Sonli maruza Mavzu: Fiziologiyaning predmeti va usullari Asosiy savollar

Fiziologik tekshirish usullari.
 
Fiziolog hayot hodisalarini kuzatib va 
o’rganib, birinchidan, ularga sifatiy va miqdoriy tasvir qilish va o’lchashga, 
boshqacha aytganda, son va o’lchov bilan ifodalashga, ikkinchidan, kuzatish 
natijalarini hujjatlashga intiladi. hujjatlash odatda shundan iboratki, kuzatuvchi 
olgan natijalarini kuzatish protokollari yoki kinofilm va fotografiyada qayd qiladi, 
yo bo’lmasa o’rganilayotgan jarayonni fotoplenkaga, qog’ozga, magnit tasmasiga 
malum vaqt ichida avtomatik ravishda yozib oladi. 
O’lchash va hujjatlash uchun tekshirish vazifasiga mos, ko’pincha ancha 
murakkab maxsus asbob va apparatlar kerak. Nega deganda, ko’pincha ayrim 
jarayonlar shu qadar oz bo’lib, shunchalik tez o’tib ketadiki, ularni kuzatish va 
tekshirish, ayniqsa o’lchash uchun maxsus moslamalar zarur. Fizika, kimyo, 
elektronika, avtomatika va kibernetika yutuqlariga asoslangan asboblarda keng 
foydalanilayotgan hozirgi vaqtda fiziologik tadqiqotlarda instrumental texnika 
ayniqsa katta muvafaqiyat bilan qo’llanilmoqda. 
Fiziologlar fizikaviy, kimyoviy va texnikaviy usul va asboblardan 
foydalanayotganligi tufayli fiziologiya laboratoriyalar organizmda, uning azo, 
to’qima va hujayralarida sodir bo’luvchi funktsiya va jarayonlar haqida har 
tomonlama malumotlar olish imkonini beruvchi usullar bilan qurollanadi. 
Zamonaviy fiziologning aniq va yuksak darajada sezgir apparaturadan 
foydalanayotganligi odamning bilish imkoniyalarini g’oyat kengaytiradi, sezgi 
azolarining hal qiluvchi qobiliyatini oshiradi va turli fiziologik jarayonlarni 
kuzatish imkonini beradi. Biroq hayotiy hodisalar tabiatini bilish uchun nozik va 
aniq kuzatish usullari ham kamlik qiladi. 
Fiziolog kuzatish bilangina qanoatlana olmaydi, chunki kuzatish faqatgina 
organizmda nima ro’y berayapti degan savolga javob beradi. Fiziolog esa 

---

fiziologik jarayonlarning qanday qilib va nima uchun sodir bo’layotganligini 
bilishga ham intiladi. Buning uchun eksperimental yaratadigan va o’zgartib 
turadigan sharoitda tajriba, eksperiment o’tkazilishi lozim.