1. Siydik a’zolarining anatomiyasi Nefronning morfo-funktsional tuzilishi Siydik hosil bo`lishi va uning boshqarilishi

BUYRAKLARNING INKRETOR FAOLIYATI

Buyraklar o`zming faoliyatiga va boshqa a‘zo, to‘qima na jarayonlarga ta‘sir qiluvchi fiziologik; faol moddalarni sintezlab, qonga chiqaradi. Renin, eritropoetin va vitamin D ning faol shakli shular jumlasidandir. Bu moddalar ham mahalliy (buyraklar ning o'ziga), ham umumiy ta‘sir ko'rsatish qobiliyatiga ega.

Prostaglandin va bradikininlar asosan buyrak faoliyatiga ta‘sir qiluvchi moddalardir.

Inkretor faoliyat asosan yukstaglomerulyar apparatga xos. Bu apparat koptokchaga kiraverishda qon, keltiruvchi va olib ketuvchi tomirlar oraligida joylashgan. Unga distal kanalcha devorining bir qismi ham tegib turadi. Yukstaglomerulyar apparat tarkibida afferent arteriolaning donali yukustavaskulyar hujayralari, distal kanalchadagi zich dog` hujayralari va bu ikki turdagi hujayralar bilan jipislasligan maxsus yukstaglomeralvar hujayralar uchraydi.

Yukstavaskulyar hujayralarning donachalari proteolitik ferment — reninga boy. Renin qonga o‘tib, angiotenzinogendan angiotenzin-I ajratadi. Angiotenzin-1 10 aminokislotalar qokligidan iborat peptid. Fennent ta‘sirida undan ikki aminokislota qoldig‘i ajraladi va qon tomir 1 ami juda toraytiruvchi modda — angiotenzin -II hosil bo'ladi Qon tomirlardan tashqari, angiotenzin -II natriy reabsorbsiyasiga, buyrak usti bezlaridan aldosteron sekresiyasiga'ragatlantimvcht ta‘sir. ko‘rsatadi

Reninning qonga o‘tish tezligiga ta‘sir qililvchi turli omillar orasida ikkitasi alohida ahamiyatga ega. Bulardan biri distal kanalchada NaCI konsentratsiyasining oshishi, shu koptokchaning yukstaglcmerulyar apparatidan renin qonga o‘tishini oshiradi. Shu nefrorming o'zida filtratsiya kamayib, NaCI ning ortiqcha miqdorda ajralishiga yoi qo'ymaydi Natriyning tejaiishi suvni saqlab qolishdir. Renin, inkresiyasiga kuchli ta‘sir qiladigan ikkinchi ornil affront arteriolalar devoridagi cho'zilishiii sezuvchi retseptorlarning qo'zg'alishidir. Shu tomirlardan o‘tadigan qon miqdori kamayib, ularning cho`zilishi ozaysa, rerunning qonga o‘ishi tezlashadi. Yana koptokchalarda filtratsiya kamayib, ajraladigan nztriy miqlori chegaralanadi. Qondan chiqib ketadigan suv mihdori ham kamayadi

Demak, remnning ajralib, angiotenzin hosil bo‘hshi qon aylanishida juda katta ahamiyatga ega: qon tomirlar torayadi, filtratsiya kamayib, natriy reabsorbsiyasi tezlashishi organizmda, birinehi galda qon tomirlarda suvning saqlanib qolishini ta‘minlaydi, qon bosimi mo‘tadillashadi.

Buyraklar kalsiy almashinmdda qatnashadigan gormon vitamin D3 ning faol shakli hosil bo'lishida ham ishtirok etadi. Ular qondan progormon 25—OH—vitamin D3 ni ajratib olib, faol steroid gormon 1Д5—(OH)—-vitamin D3 ga aylantiradi. Bu gormon

ichak hujayralarida kalsiyni o`ziga biriktiruvchi oqsil siitezini va suyaklardan kalsiy ajralishini tezlashtiradi. Natijada qonda kalsiy miqdori oshadi.

Buyraklarda eritrositlarnmg rivojlanishi uchun zarur bo`lgan eritropoetin hosil bo`ladi. Bu moddaning qondagi miqdori kislorod yetishmovchiligi sharoitida ko‘payadi5 eritrositlar soni oshadi, to'qimalarni kislorod bilan ta'minlash yaxshilarndi.

Buyraklarda kininlar sintezlanadi. Ulardan biri — bradikinin qon tomirlarni juda kengaytiradi, buyraklardan qon ' oqishini va natriy ajralishini boshqarib turadi. Buyraklarning magiz qismida prostaglandinlar hosil bo`ladi. Shular ta‘sirida buyraklarda qon oqimi tezlashadi va natriy ajralishi oshadi. Buyraklar fibrinolitik moddalarni sintezlab, qon ivishida ishtirok etadi, degan fikr ham bor.