1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

71
AHOLI TURAR JOYLARINI KO’KALAMZORLASHTIRISHNING GIGIENIK 
AHAMIYATI 
SHahar va ishchi posyolkalarining tabiiy holati, uning ko’rkamligi, 
orombaxshligi faqat insonlarning o’ziga bog’liq. Ularning qo’li bilan istirohat 
bog’lari, hiyobonlar, kichik o’rmonlar vujudga keladi. Bular aholining dam 
olish maskaniga aylanadi. 
Daraxtzorlar havoni oksigen bilan boyitib, havoni turli iflosliklardan 
tozalaydi. Daraxtzorlar suv bo’ylarida barpo etilgan hiyobonlar, qator qilib 
ekilgan madaniy daraxtlar shahar husniga-husn qo’shadi, kishilarning dilini 
yoritib, asabini yaxshilaydi. SHuning uchun ham shaharlar, ishchi 
posyolkalari loyihasi tuzilganda ularni ko’kalamzorlashtirish inobatga olinadi. 
Katta shaharlarda umumiy istirohat bog’laridan tashqari, bolalar uchun 
maxsus ko’kalamzor maydonlar, istirohat bog’lari, hayvonot bog’lari tashkil 
qilinadi. SHahardagi istirohat bog’larining maydoni 15 gektardan kam 
bo’lmasligi kerak. Rayonlarda 10 gektarni, hiyobonlar 3 gektarni tashkil etishi 
lozim. Birgina Toshkent shahrining o’zida 10 ga yaqin istirohat bog’i bor. 
Bulardan tashqari juda ko’p hiyobonlar, madaniyat bog’lari borki, bular 
shahar ko’rkiga ko’rk qo’shish bilan birga shahar havosini tozalashda ham 
ahamiyatlidir. Quyida yashil maydonlarning kishi boshiga to’g’ri keladigan 
miqdorini keltiramiz. 
4-j a d v a l 
Kishi boshiga to’gri keladigai yashil maidoilar (m hisobida) 
Ko’kalamzorlar 
Yirik 
shaharlarda 
O’rtacha 
shaharlarda 
Kichik shahar-
larda 
Kurort 
shaharlarda 
ilgari 
hozir 
ilgari 
hozir 
ilgari 
hozir 
ilgari 
hozir 
SHahardagi yashil 
maydonlar 
Rayondagi yashil 
maydonlar 
5 
7 
10 
11 
4 
5 
6 
8 
7 
- 
7 
- 
12 
16 
15 
20 
Odatda territoriyaning 70% maydoni yashil zonalarga, ya’ni 

---

72
hiyobonlar, bog’lar, istirohat bog’lari va boshqalarga ajratiladi. 
YAshil zona transport qatnamaydigan joyda tashkil qilinadi. U yerda 
turli ko’ngil ochar o’yinlar tashkil qilinishi, dam oluvchilarning o’tirishi 
uchun qulay joy bo’lishi lozim. Daraxtzorlar shahar iqlimini yaxshilaydi, 
namligani mayinlashtiradi, havoni tozalaydi, yo’lka va tuproqni qizib 
ketishdan saqlaydi. 
Olimlarning fikricha, o’rtacha kattalikdagi bir tup daraxt 24 soat ichida 3 
kishi uchun kerakli bo’lgan oksigenni qaytarib byerar ekan. Bir gektar joydagi 
o’rmon esa (havo ochiq bo’lgavda) 24 soat davomida 220—228 kg karbonat 
angadrid gazini o’ziga yutib, o’zidan 180—200 kg havo oksigenini ajratar 
ekan. 
Bir gektar joydagi igna bargli daraxt bir yilda 40 tonnaga yaqin, bargli 
daraxt esa 100 tonnagacha havo changini ushlab qolar 1 ekan. 
Avtomobildan chiqadigan zaharli gazlarni zararsizlantirishda 
ko’chalarga ekilgan daraxtlar katta foyda byeradi. Demak, katta-katta 
zavodlar, kombinatlar va boshqa sanoat korxonalari atrofiga daraxtlar ekish 
shahar havosini tozalashda katta ahamiyatga ega. 
O’rmonlar ustidagi 1 kub/m havoda 2000—3000 engil ionlar mavjudligi 
Diskin tomonidan aniqlangan. Istirohat bog’lari ustidagi havoda 800, sanoat 
korxonalari ustida 200—400 va odamlar zich yashaydigan joydagi havoda 
25—100 atrofida engal ion bo’lishi aniqlangan. Og’ir ionlar musbat zaryadli 
bo’lib, ular dud, suv bug’lari, changlar bilan qo’shilib, atmosfera havosining 
ifloslanishiga olib boradi. Demak, havoning tozaligi engil va og’ir ionlarning 
o’zaro nisbatiga bog’liq.