1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Aholi soni (% larda) 
 
YOshi 
Aholi soni (fomz 
hisobida) 
3 
4—7 
8—18 
19—60 
61 va undan yuqori 
5 
6 
17 
55 
17 
SHAHARLAR TERRITORIYASINI FUNKCIONAL ZONALARGA BO’LISH 
SHahar aholisining turmush sharoitini yaxshilash, ularning dam olishini 
ta’minlash, shovqin-surondan saqlash va havoning zararli moddalardan 
ifloslanishining oldini olish maqsadida shahar territoriyasi funkcional 
zonalarga bo’linadi. Bunday bo’linishlar shahar loyihasini tuzishda ko’zda 
tutilsa aholi salomatligini saqlashda katta ahamiyatga ega bo’ladi. 
Odatda shahar territoriyasi quyidagi zonalarga bo’linadi: 

---

54
Aholi turar joylari, sanoat korxonalari, kommunal-xo’jalik ob’yektlari, 
omborlar, tashqi transport shohobchalari dam olish zonasi va boshqalar. 
SHahar territoriyasini turli funkcional zonalarga bo’layotganda sanoat 
korxonalari, avtotransport, temir yo’l vokzallari, aeroportlarni shahar 
tashqarisida joylashtirish ko’zda tutiladi. Bu zararli moddalarning aholi 
sog’lig’iga putur etkazishining oldini oladi. Bu ishlarni amalga oshirishda 
ham sanitariya nazorati organlari xodimlari jonbozlik ko’rsatishlari kerak. 
Bu ishda yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklar xalq sog’lig’i uchun juda 
qimmatta tushadi. Masalan, Toshkent shahridagi korborund za-vodi, 
Tekstil’mash, Sel’mash va boshqa sanoat korxonalarining, To-jikistondagi 
alyumin zavodining aholi turar joylari yaqinida joy-lashib qolganligi 
aholining sog’lig’iga putur etkazayotgani hammaga ayon. Bunday xato-
kamchiliklarga yo’l qo’ymaslik uchun loyiha tuzish 
va unga sanitariya vrachlari tomonidan xulosa chiqarilganda funkcional 
zonalarga katta ahamiyat byerilishi kerak. Ayniqsa, sanoat xo’jaligi 
omborlari, ya’ni ko’mir, yog’och-taxta, cement va boshqa qurilish 
matyeriallari saqlanadigan joylar aholi yashaydigan joydan ancha narida 
bo’lgani ma’qul. 
Agar shahar territoriyasi funkcional zonalarga to’g’ri bo’linmasa, aholi 
turar joylarining sanitariya holati yomonlashadi. SHahar territoriyasining 
qo’shimcha maydonlari bo’lmasa, shaharning rivoji, aholining uy-joy bilan 
ta’minlanishi, ularning turmush sharoitlari qiyin ahvolga tushib qoladi. 
SHahar territoriyasi funkcional zonalarga bo’linganda shamol yo’nalishi 
ham hisobga olinadi. Bundan tashqari, funkcional zonalar bilan ular yaqinida 
joylashgan ob’yektlar o’rtasidagi sanitariya-muhofaza chegaralariga ham 
katta ahamiyat byeriladi. Bular kichik shaharlar qurilishiga ham taalluqli. 
Odatda kichik shaharlar aholisi soniga qarab uch guruhga bo’linadi: 10 000 
gacha - 1 guruh, 10 000 dan 20 000 gacha —2 guruh, 20 000 dan 50 000 

---

55
gacha—3 guruh. 
Birinchi guruhdagi shaharlarda jamoa markazi bo’ladi. U yerga sanoat 
korxonalari qurish mumkin. Ikkinchi va uchinchi guruhdagi shaharlar loyihasi 
me’morchilik talablariga javob byeradigan funkcional zonalarga bo’lingan 
bo’lishi kerak. Ularda katta shaharlardagidek turar joylar, sanoat korxonalari, 
kommunal-xo’jalik inshootlari, omborlar, tashqi transport zonalari bo’lishi 
ko’zda tutiladi. Ilmiy ishlar bilan shug’ullanuvchi markazlar, tajriba-ishlab 
chiqarish korxonalari ham shu yerda bo’ladi. Kichik shaharlar anchagina 
ixcham bo’lishiga qaramay ko’pgina tomonlari bilan shahar qurilishiga 
o’xshab ketadi.