419
35- rasm. Assenizaciya shudgorlari.
1—yozgi kartalar; 2 — qishki kartalar; 3 — vaqtincha o’tish yo’li; 4 — doimiy yo’l; 5 —
o’tish ko’prigi; 6 — suv to’planadigan ariq; 7 — suv
tashlanadigan zovur; 8 — tuproqdan
ko’tarilgan to’siqlar; 9 — xo’jalik maydoni; 10 — assenizaciya mashinalarini yuvish uchun
maxsus joy.
YOzgi maydonpar
36- rasm. Assenizaciya shudgorlariga navbati bilan chiqindi suvlarni bostirish va
420
undan foydalanish.
aylanishi juda qiyin kechadi.
Undan tashqari, sr osti suvlarining ifloslanish
xavfi tug’iladi.
Assenizaciya shudgorlari bilan aholi turar joylari orasidagi masofa
1000 metrdan kam bo’lmasligi kerak. Assenizaciya shudgorlark uchun
turar joylarga qarama-qarshi tomonga shamol esadigan yerlarni tanlash
maqsadga muvofiqdir. Aks holda shamol bilan noxush hidlar kelib aholi
tabiatini buzishi mumkin. Assenizaciya shudgorlark uchun tekis yerlar
tanlanadi. Aks holda qiya joylarga tashlangan suyuq chiqindilar pastga oqib
ketib ko’p joylarni ifloslantirishi mumkin. Assenizaciya shudgorlarini
kelgusida ekin ekish maqsadida uchastkalarga bo’linib, atrofi 20—30 sm
balandlikda tuproq bilan shibbalanadi. SHunday qilinganda
bir uchastkadan
ikkinchi uchastkaga axlat oqib ketmaydi.
SHunday qilib, shudgorlarda almashlab ekish uchun bir qancha
uchastkalar tashkil qilinadi. SHudgorlar ikkita katta uchastkaga bo’linib,
yoz va qish fasllarida axlat to’kishga mo’ljallanadi. Bu uchastkalar o’z
navbatida paykallarga bo’linib, ularga axlatlar galma-galdan solinadi.
Assenizaciya shudgorlari yaqinida ishchilar uchun yuvinadigan,
ovqatlanadigan va asbob-uskunalar saqlanadigan xonalar bo’lishi kerak.
SHu bilan birga bu yerga axlat mashinalarini yuvish uchun vodoprovodlar
ham o’rnatilishi kerak. Mashinalar axlatdan bo’shagandan so’ng rezina
shlankalar yordamida bosim bilan yuviladi.
YOzgi paykallarga axlat solishni tartibli ravishda olib borish talab
qilinadi. YA’ni, paykallar oldindan haydalib, shundan so’ng axlat bir
tekisda solinishi kerak. Tuproqning turiga qarab har 10 m maydonga 1 m
3
dan 2 m
2
gacha axlat solish tavsiya etiladi. Solingan axlatlar qurishi bilan
maydonlar yana haydaladi. SHunday qilib, yoz fasli uchun mo’ljallangan
uchastkalarga 2—3 marotaba axlat to’kiladi. Axlat 1—1,5 oy
oralatib
421
solinadi. Oxirgi solingan axlat qurigandan so’ng yer yana haydalib keyingi
bahor fasligacha qoldiriladi.
Qishga mo’ljallangan uchastkalarga bir marta, har 10 m
2
maydonga 1
- 2 m
3
axlat solinadi va qishi bilan qoldirilib erta bahorda yana qaytadan
haydaladi.
Kuzatishlardan ma’lum bo’lishicha, har gektar yerga solinadigan axlat
normasi yil davomida 1000 m
3
dan oshmasligi kerak.
Agar tuproqning o’z-o’zini tozalash jarayoni yaxshi bo’lmasa, bunda
solinadigan axlat normasini 500 m
3
ga kamaytirish, aksi bo’lsa 1000 dan
2000 m
3
ga ko’paytirish mumkin. Endi almashlab ekish masalasiga kelsak,
buning uchun eng qisqa vaqt uch yil bo’lib,
har uch yilda yer maydoniga
bir marta axlat solinadi va haydalib, kelasi bahorgacha qoldiriladi. Bahor
kelgach, bu yerga xomligicha iste’mol qilinadigan ekinlar ekilmaydi.
Sanitariya talabiga javob byeradigan 4 yillik almashlab ekish
quyidagicha amalga oshiriladi. Birinchi yil maydonga suyuq axlat quyiladi,
ikkinchi yili yer haydalib, hayvonlar uchun ozuqa bo’ladigan ekinlar
ekiladi. Masalan, o’tlar, donli o’simliklar va
boshqalar, uchinchi yili mollar uchun
ozuqabop lavlagi, shuningdek qizil
lavlagi ekish mumkin, to’rtinchi yili kartoshka ekilsa bo’ladi. Bizning
sharoitda texnika ekinlarining, ya’ni kanop va paxtani ikkinchi-uchinchi
yillarda eksa bo’lavyeradi.
Bunday maydonlarga ekilgan ekinlardan yuqori hosil olish mumkin.
Assenizaciya maydonlarining har 1000 kishiga mo’ljallab ishlab chiqilgan
normasiga ko’ra yil davomida kishi boshiga yig’iladigan suyuq axlat
miqdori o’rtacha 0,5 m
3
bo’lsa, 1000 kishiga 500 m
3
yig’iladi, agar
shudgorga o’rtacha axlat quyish normasi gektariga 1000 m
3
teng bo’lsa,
1000 kishiga 0,5 gektar maydon etarli bo’lar ekan.
Uch paykalli almashlab ekish maydoni tashkil qilinmoqchi bo’lsa,
unda 0,5x3-1,5 gektar maydon ajratilib, yo’llar, novlar uchun atrofi 20—25
422
sm li balandlikda shibbalangan tuproq bilan to’siladi. Buning uchun yer
maydonining 20% i yoki 0,3 gektar qo’shimcha yer kerak bo’ladi. Hamma
maydoning umumiy hajmi 1,5+0,3-1,8 ga teng bo’ladi. 1000 kishilik
aholiga 4 paykallik almashlab ekishni tashkil qilish uchun 2,4 gektar
maydon kerak bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
