1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

Tuproqning g’ovakligi
. Tuproqdagi g’ovaklar procentlarda 
ifodalanadi. Tuproqning g’ovakligi qancha yuqori bo’lsa, uning fil’trlash 
xususiyati shuncha past bo’ladi, ya’ni u nosog’lom tuproq deb ataladi. 
Masalan, qum tuproqning g’ovakligi 40%, torfniki 82%. G’ovaklarning 
katta-kichikligi uning mexanik tarkibiga bog’liq. Eng yirik g’ovaklar 
toshloq tuproqlarda, eng maydasi esa loy tuproqlarda bo’ladi. 
Tuproqda tabiiy g’ovaklardan tashqari tabiiy yoki sun’iy darzlar ham 
bo’lishi mumkin. Bu darzlar kemiruvchi hayvonlar, insonlarning hayot 
faoliyati davomida paydo bo’ladi. 

---

374
G’ovaklar yirik bo’lsa yoki darz ketgan joylarda kanallar hosil bo’lsa, 
kimyoviy va biologik moddalar chuqur qatlamlardagi suvlarni 
ifloslantirishi mumkin. Bu odamlar salomatligiga putur etkazadi. Agar 
tuproqning g’ovakligi 60—65% ni tashkil qilsa, tuproqning o’z-o’zini 
tozalash jarayoni yaxshi o’tadi. 
Tuproqning havo o’tkazuvchanligi
. Tuproqning havo o’tkazishi 
uning g’ovakligiga ham bog’liq. Agar mayda qumdan 1 minutda1 hajm 
havo o’tsa, xuddi shundek sharoitda o’rtacha qumdan 84 hajm havo o’tadi. 
Yirik qumdan 961 hajm, mayda shag’al toshdan 5195 hajm havo o’tadi. 
Barometrik bosim ortishi bilan tuproqning havo o’tkazuvchanligi ham ortib 
boradi. Tuproq nam va qatlami qalin bo’lsa ham havo o’tkazuvchanligi 
kamayadi. 
Tuproq kovaklari suvga to’lsa, uning havo o’tkazishi pasayib ketadi, 
agar hamma g’ovaklar suvga to’lsa va yaxlasa havo o’tishi nolga 
tenglashadi. 
Atmosfera bosimi, uning harorati va tuproq suvlarining o’zgarib 
turishi tuproq havosining almashib turishiga ta’sir etadi. 
Tuproqning havo o’tkazuvchanligi va oksigen bilan ta’minlanganligi 
katta gigienik ahamiyatga ega. Tuproqqa tushadigan organik moddalarning 
parchalanishi, oksidlanishi tuproqning ifloslanishini kamaytiradi. Bunday 
tuproq sog’lom bo’ladi va ularning o’z-o’zini tozalash jarayoni yaxshi 
o’tadi. Abu ali ibn Sino fikricha, kasal tuproq deb ataluvchi yer 
maydonlariga uy-joy qurib bo’lmaydi. Uning fikri hozir ham o’z 
ahamiyatini yo’qotgani yo’q.