1. Semantikaning lingvistika va leksikologiyada o`rganilishi

21. Semantik tahlilning tamoyillari va usullari
Struktural tilshunoslik oqimlari jahondagi turli mamlakatlarda o‘ziga xos ko‘rinishda mavjud. Ular qatorida Praga tilshunoslik taqlimoti (V.Matezius, N.S. Trabetskoy, V.Vaxek va boshqalar), Amerika Qo‘shma SHtatlaridagi deskriptiv (L.Blumfild, Z.Harris, G. Glison va boshqalar), tagmemika (K.Payk), stratifikatsion (S.M.Lamb), generativ tilshunoslik (N.CHomskiy, S.SHein, M.Xalle va boshqalar) oqimlari bor. Bulardan tashqari Fransiya, Germaniya, Angliya, Rossiya va boshqa mamlakatlarda ham nom qozongan ilmiy tilshunoslik taqlimotlari bor. Bu tilshunoslik yo‘nalishlarini keyincha "Umumiy tilshunoslik" kursida o‘rganiladi.
Umumiy tilshunoslik doirasida lingvistik tadqiqotlar usullari tahlilning global maqsadlari, olimlar o'z zimmalariga olgan qiymat majburiyatlari asosida shakllanadi:

• 
  tavsifning qat'iyligi idealiga yaqinlashishga intilish;
  
• 
  faoliyatning amaliy qiymati;
  
• 
  lingvistik tahlil natijalarining boshqa tadqiqot turlari natijalari bilan taqqoslanishi.
  

Metodologiyani ishlab chiqishda tadqiqotga qaysi yondashuvlarni ilmiy, qaysi birini ko'rib bo'lmaydi degan g'oyani ahamiyati katta emas.
Kognitiv tilshunoslik (inglizcha cognize - bilmoq, anglamoq, tushunmoq) falsafadagi bilish nazariyasi bilan cheklanmay, balki tilni tafakkur (ong) bilan boғlab, uning hosil bo‘lishidagi psixologik, biologik va neyrofiziologik jihatlarning ijtimoiy, madaniy, lisoniy hodisalar bilan uzviy aloqasini chuqur ilmiy tadqiq etadi. Kognitiv tilshunoslik psixologiyadagi tushuncha va kontsept birliklari bilan ish ko‘radi. Kontsept tushunchasi asosida ma`no va obraz yotadi va ular bilim ummumlashmasi sifatida "kvant" deb ataladi. Kontsept - ong - belgi o‘rtasidagi boғlanish miya faoliyati orqali boshqariladi.
Tilshunoslikda hali noma`lum bo‘lgan tillarni ilmiy o‘rganishda qo‘llanuvchi "maydon tilshunosligiq"ni maydon metodi bilan aralashtirmaslik kerak. Maydon tilshunosligi o‘rganilayotgan til ona tili bo‘lgan shaxsni (uni odatda "informant" deyiladi) turli anketa va testlar yordamida savollarga javob olish yo‘li bilan material to‘playdi, fonetik transkriptsiya qo‘llaydi, tildagi asosiy fonologik, morfologik, sintaktik va leksik xususiyatlarni to‘plab tahlil qiladi, ba`zi taxminiy fikrlarini keltiradi va zarur bo‘lsa tarjimadan foydalanadi.
 Semantik tahlil bu usul tabiiy tilni qayta ishlash, jumladan tarqatish semantikasi, hujjatlar va atamalar bilan bog'liq tushunchalar to'plamini ishlab chiqarish orqali hujjatlar to'plami va ular tarkibidagi atamalar o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilish. LSA ma'no jihatidan yaqin bo'lgan so'zlar shu kabi matn qismlarida paydo bo'lishini taxmin qiladi taqsimot gipotezasi ).
Leksik semantikadagi tahlil birliklari nafaqat so'zlarni, balki pastki so'zlarni yoki kabi kichik birliklarni ham o'z ichiga olgan leksik birliklardir.