1. Semantikaning lingvistika va leksikologiyada o`rganilishi

16. Frazeologik birikmalarda lingvo-madaniy xususiyatlarning ifoda etilishi
Turli xil turg'un birikmalarni o'rganishga ixtisoslashgan frazeologiya fani nisbatan yoshdir. Rus tilshunosligida u faqat 18-asrda, hatto undan keyin ham bu asrning oxirida Mixail Lomonosov tufayli alohida bo'lim sifatida ajralib chiqa boshladi. Frazeologik birliklarni tasniflash masalasida tilshunoslar hali bir xil fikrga kelishmagan. Ba'zilari qo'shimcha ravishda ular orasida maqollar ("Quyoshsiz qolish mumkin emas, sevgilisiz yashash mumkin emas"), so'zlar ("Xudo berolmaydi - cho'chqa yemaydi") va til klişeleri ("iliq qo'llab-quvvatlash", "ish muhiti"). Ammo hozircha ular ozchilikni tashkil qilmoqda. Frazeologik birlik - bu tarkibiy qismlarga nisbatan ancha mustaqil tur. Spliclardan farqli o'laroq, ularning semantikasi tarkibiy qismlarining ma'nosi bilan belgilanadi. Shu sababli, bu erga jumboqlar kiritilgan. Masalan: "kichkina, ammo jasur" (tashqi ko'rinishiga qaramay, yaxshi ish qiladigan kishi) yoki ukrain frazeologik birligi: "xizmatga yarasha katyuzi" (jinoyatchi o'zining jinoyatiga mos jazo oldi). Aytgancha, ikkala misol ham birlikning o'ziga xos xususiyatini aks ettiradi: qofiyali konsonanslar. Ehtimol shuning uchun ham Viktor Vinogradov so'zlarni va maqollarni o'z ichiga olgan, garchi ularning frazeologik birliklarga mansubligi ko'plab tilshunoslar tomonidan haligacha bahs etilsa.
Uchinchi tur: so'zlarning erkin frazeologik birikmalari. Ular yuqoridagi ikkitadan ancha farq qiladi. Haqiqat shundaki, ularning tarkibiy qismlarining ma'nosi butun oborotning ma'nosiga bevosita ta'sir qiladi. Masalan: "cheklanmagan ichkilikbozlik", "savol tug'dirish".
Rus tilidagi (shuningdek, ukrain va ingliz tillaridagi) frazeologik birikmalar alohida xususiyatga ega: ularning tarkibiy qismlari ma'nosini yo'qotmasdan sinonimlar bilan almashtirilishi mumkin: "shikastlangan sharaf" - "mag'rurlik jarohati", "qirmizi qo'ng'iroq" - "melodik qo'ng'iroq". Mag'rur inglizlarning tilidan misol sifatida har qanday yuzga moslasha oladigan tishlarini ko'rsatish iborasi: mening (sizning, uning, uning, bizning) tishlarimizni ko'rsatish.
Frazeologik birikmalar ("boshingizni kesishga" - "qo'lingizni kesishga") har doim g'ayratsiz ma'noga ega bo'lgan bir nechta so'zlarni o'z ichiga oladi, shu bilan birga iboralarning barcha tarkibiy qismlari mutlaqo semantik jihatdan mustaqil ("Inson - bu g'urur bilan eshitiladi"). Darvoqe, ularning bu xususiyati ba'zi tilshunoslarni iboralarning frazeologik iboralarga tegishli ekanligiga shubha qilmoqda.
Frazeologizmlar, leksik nuqtai nazardan, o'ziga xos hodisa: bir tomondan, ular iboralarning barcha belgilariga ega, ammo shu bilan birga ularning xususiyatlari bilan so'zlarga yaqinroq. Ushbu xususiyatlarni bilib, barqaror frazeologik birikmalarni, birlikni, sintezni yoki ifodani oddiy iboralardan ajratib olishni oson o'rganishingiz mumkin.
Frazeologizmlar, xuddi so'z birikmalari singari, bir-biriga bog'liq bo'lgan bir necha leksemalardan iborat, lekin ko'pincha ularning ma'nosi ularning tarkibiy qismlari ma'nolari yig'indisidan tashqariga chiqa olmaydi. Masalan: "boshingizni yo'qotish" (oqilona o'ylashni to'xtatish) va "hamyoningizni yo'qotish". Frazeologik birlikni tashkil etuvchi so'zlar ko'pincha majoziy ma'noda ishlatiladi.