1. Semantikaning lingvistika va leksikologiyada o`rganilishi

18. So’z boyligining lingvo-madaniy o’rganish usullari
So'zga oid bilimlarni baholashda birinchi muhim o'zgarish farqi shundaki, bu bilim samaradormi (erishish deb ham ataladi) yoki retseptiv (qabul qilish deb ham yuritiladi); hatto o'sha qarama-qarshi toifalar ichida ham, ko'pincha aniq farq yo'q. Odatda eshitish yoki o'qish yoki ko'rish paytida tushuniladigan so'zlar odamning qabul qiladigan so'z boyligini tashkil qiladi. Ushbu so'zlar taniqli odamdan deyarli ma'lum bo'lmagangacha o'zgarishi mumkin (qarang bilim darajasi quyida). Odamning retseptiv lug'ati odatda ikkalasidan kattaroq bo'ladi. Masalan, yosh bola hali gapira olmaydi, yozolmaydi yoki imzo qo'yolmasa ham, u oddiy buyruqlarni bajarishi va ular duch kelgan tilning yaxshi qismini tushunishi mumkin. Bunday holda, bolaning retseptiv so'z boyligi o'nlab, hatto yuzlab so'zlardan iborat bo'lsa-da, lekin uning faol so'z boyligi nolga teng. Qachonki bu bola gapirishni yoki imzo qo'yishni o'rgansa, bolaning faol so'z boyligi ko'paya boshlaydi. Shuningdek, unumli so'z boyligi retseptiv so'z boyligidan kattaroq bo'lishi mumkin, masalan, so'zlarni ta'sir qilish o'rniga o'rganish orqali o'rgangan va ularni ishlab chiqarishga qodir bo'lgan, ammo suhbatda ularni tanib olishda qiyinchiliklarga duch kelgan ikkinchi til o'rganuvchisida.
Shuning uchun mahsuldor so'z boyligi odatda tegishli kontekstda ishlab chiqariladigan va ma'ruzachi yoki imzo chekuvchining ma'nosiga mos keladigan so'zlarni anglatadi. Retseptiv lug'atda bo'lgani kabi, ma'lum bir so'zni faol lug'atning bir qismi deb hisoblashning ko'plab darajalari mavjud. So'zni qanday talaffuz qilish, imzo qo'yish yoki yozishni bilish, to'g'ri ishlatilgan so'zning maqsadli xabarni to'g'ri yoki to'g'ri aks ettirishi degani emas; ammo u minimal darajada samarali bilimlarni aks ettiradi.
Bilim darajasi
Retseptiv-mahsuldorlik tafovutida ko'pincha bir qator qobiliyatlar yotadi bilim darajasi. Bu shunchaki so'z ma'lum vaqt ichida odamning so'z boyligiga asta-sekin kirib borishini ko'rsatadi. Taxminan ushbu bosqichlarni quyidagicha ta'riflash mumkin:

Bilim chuqurligi

So'z bilimlarining turli darajalari shuni anglatadi bilim chuqurligi, ammo jarayon bundan murakkabroq. Bir so'zni bilishning ko'p qirralari bor, ularning ba'zilari ierarxik emas, shuning uchun ularni sotib olish, albatta, bilim darajasi. Ushbu kontseptsiyani yanada samarali ishlatish uchun so'zlarni bilishning bir nechta ramkalari taklif qilingan. Bunday doiralardan biri to'qqiz qirrani o'z ichiga oladi:

So'zning ta'rifi

So'zlarni har xil usulda aniqlash mumkin va ishlatilgan ta'rifga qarab lug'at hajmini taxmin qilish har xil. Eng keng tarqalgan ta'rif lemmaning ta'rifidir (kiritilgan yoki lug'at shakli; shu jumladan yurish, lekin emas yurish, yurish yoki yurish).