1. Ҳозирги замон қурилиш ишлаб чиқаришининг асосий принциплари

Техник ва тарифли меъёрлаш (нормалаш) 
 
Ишчи мехнат фаолияти самарадорлигининг муҳим кўрсаткичи мехнат унумдорлиги 
ҳисобланади. 
Қурилишдаги ишчиларнинг
мехнат унумдорлиги
бажарилаётган ишларнинг 
маҳсулот миқдори ва меҳнат сарфи билан белгиланади. Қурилиш ишчиларининг 
меҳнат 
унумдорлиги 
бирлик вақт (соат, смена) давомида тайёрланган 
маҳсулот миқдори
(м, м
2
, м
3
, 
дона, тонна) билан ёки бирлик маҳсулотни тайёрлаш учун сарфланган иш вақти 
мехнат сарфи
(одам-соат, одам-смена) билан аниқланиши мумкин. 
Маҳсулот миқдори
– вақт бирлиги 
(соат, смена ва ҳ.к.) ичида ишлаб чиқарилган махсулот; 
Мехнат сарфи
 
унумдорликни
 
баҳолашнинг асосий кўрсаткичларидан бири ҳисобланади. Бирлик махсулотга мехнат сарфи 

---

қанчалик кам бўлса, мехнат унумдорлиги шунчалик юқори бўлади. Ҳар бир қурилиш 
жараёнининг мехнат сарфи миқдори техник меъёрлаш (нормалаш) билан тартибга солинади. 
Техник меъёрлаш
– бирлик қурилиш махсулотига ишчи ёки машина вақти 
харажатлари ва материаллар сарфининг техник жиҳатдан асосланган меъёрларини ишлаб 
чиқиш. Бундай меъёрлар қурилиш жараёнларини синчиклаб ўрганиш йўли билан ўрнатилади 
ва ишчилар мехнатига ҳақ тўлашнинг асоси ҳисобланади. Бу меъёрларга кўра қурилиш, 
монтаж, таъмирлаш – қуриш ишлари учун умумий меъёрлар ва нархлар тузилади. 
Вақт меъёри (
Н
в
)
деб, бирлик сифатли маҳсулот тайёрлаш учун сарфланадиган иш 
вақтига айтилади; ўлчов бирлиги: одам-соат, маш-соат. 
Ишлаб чиқариш маҳсулот меъёри (
Н
м
)
деб бирлик вақт ичида тайёрланадиган 
сифатли маҳсулот миқдорига айтилади. 
Н
в
ва 
Н
м
ўзаро қуйидагича боғланган: 
м
в
Н
1
Н

(1.1) 
Н
в
ва 
Н
м
ни билган ҳолда меҳнат унумдорлиги даражаси қуйидагича аниқланиши 
мумкин: 
%
100
Т
Т
М
у
м
у

(I.2) ёки
%
100
V
V
М
м
x
у

(1.3) 
бу ерда: 
Т
м 
- маълум бир ишни меъёр бўйича бажарилиш вақти; 
Т
х
- хақиқатда 
бажарилган вақт; 
V
м 
- меъёр бўйича бирлик вақт ичида тайёрланиши керак бўлган маҳсулот; 
V
х 
- хақиқатда тайёрланган маҳсулот. 
Меъёрлар қурилиш ишчилари меҳнатига хақ тўлашда, ишларни бажаришга оид 
ҳужжатларни ишлаб чиқишда, ҳамда қабул қилинган технологик ечимларнинг 
самарадорлигини баҳолашда фойдаланилади.