1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
62 
Oxirgi guruh moddalar o‘z o‘lchami, stabilligi, tarkibi bilan viruslarga 
ancha yaqin bo‘lganliklaridan, ulardan qutilish va tozalash jarayoni ancha 
murakkab bo‘ladi. Hujayra shirasiga yana boshqa sedimentatsiya koeffitsenti 4 S 
va 18 S ga teng oqsillar, protoplastlarning parchalanishidan fitoferritin kelib 
qo‘shiladi. Unda temir atomi bo‘lib, 
 
o‘lchami kichik bo‘lsa ham (10 nm) "suzish 
zichligi" yuqori, sedimentatsiya koeffitsenti 60 S ga yaqin. Protoplazmada 
xloroplastlarda 70 S ribosomalar bo‘lib ularga Mg
++
ionlarining etishmaslik 
holatlarida ular 35 S va 50 S subbirliklarga parchalanadi. Sitoplazmadagi 
ribosomalar esa 80 S bo‘lib, 35 S va 58 S subbirliklarga dissotsiatsiyalanadi. 
Bulardan tashqari hujayrada hali qurilib bo‘lmagan har xil o‘lchamli virus 
zarralari ham bo‘ladi. Virusni tozalaganda esa ana shu yuqorida aytilgan 
organella va boshqa moddalardan ajratish kerak bo‘ladi. Bu esa o‘ta murakkab 
jarayondir. Chunki ko‘pchilik viruslarni sedimentatsiya koeffitsenti va ba’zi bir 
xususiyatlari (izoelektrik nuqtasi, "suzish zichligi" o‘lchamlari hujayra 
qismlarinikiga juda yaqin bo‘ladi. Juda ko‘p viruslarni tozalash jarayonlarini o‘ta 
ehtiyotkorlik bilan bajarilmasa, ularning yuqumlilik xususiyatlari yo‘qoladi. 
 
4.2.Virus ajratishni optimallashtirish 
a) O‘simlikning ahamiyati. 
Virusni ajratish u qaysi o‘simlikdan 
ekanligiga bog‘liq bo‘ladi, ba’zi o‘simliklar ulardan virus ajratishga o‘ta mos 
bo‘ladilar, chunki ularda virus ko‘p miqdorda to‘planadi. Masalan, tamaki 
shirasidan undagi virusni ajratish nisbatan oson. Virusni yana 20 - 25°S da 
etarlicha namlikda, o‘g‘it juda ko‘p bo‘lmagan tuproqda o‘stirilgan yosh 
o‘simliklardan ancha engil ajratish mumkin. 
b) Virusning ahamiyati. 
Birinchi guruh sistemali kasallangan o‘simlikda 
mahalliy kasallangan o‘simlikga nisbatan ko‘p virus to‘planadi. Masalan, TMV 
tamaki shirasini 1 litrida 2 - 3g bo‘lib, shirani 50 - 80% oqsilini tashkil kiladi. 
Ikkinchi guruh viruslar - beda mozaikasi virusi - miqdori o‘rtacha, tozalash 
jarayonida konsentratsiyasi tezgina pasayishi mumkin. 
Uchinchi guruh viruslari katta miqdorda to‘planmaydi. Masalan, suli 
o‘simligining 1 l shirasida 100 mkg arpaning sariq pakana virusi bo‘ladi xolos. 
Ko‘p viruslarning konsentratsiyasi (quyuqligi) ularni xo‘jayin - 
o‘simliklarini o‘stirishga bog‘liq bo‘ladi va virus to‘planishini tajriba yo‘li bilan 
aniqlanadi.