1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

1. Gelfiltratsiya metodining prinsipi. 
Gelfiltratsiya metodi nisbatan yangi 
metodlarga kiradi, moddalarning ajralishi ular molekulasining massasi va 
o‘lchamlariga qarab bo‘ladi. Bu metod oxirgi yillarda ko‘plab kimyoviy, 
biokimyoviy va virusologiya laboratoriyalarida keng qo‘llanilmoqda. Bu metod 
oqsil, nuklein kislota, virus, gormon, antibiotiklar, lipidlar va boshqa molekulyar 
biologiya ob’ektlari bo‘lgan biopolimerlarni o‘rganishda ishlatilmoqda. 
Bu metodni imkoniyatlari ancha keng bo‘lib, u molekulalarning molekula 
massasini aniqlashda, molekulalarni o‘lchamiga qarab, viruslarni uzunligiga 
qarab fraksiyalarga ajratishda ishlatiladi (Stir va Akkers,"Farmatsiya Fayn 
Kemikali" firmasi ma’ruzasidan) (5; 6; 16). 
Bu metodni qulayligi shundaki, u minimal asbob-uskuna talab kiladi, 
bajarish jarayoni o‘ta "yumshoq" sharoitda o‘tganligi uchun
 
ko‘pgina beqaror 
moddalarni (viruslarni) ajratishda yaxshi natija beradi. 
Gelfiltratsiya ko‘ndalang-tikilgan dekstran, agar, agaroza, poliakriamid 
gellarida amalga oshiriladi (5 ; 6; 36). 
Gelfiltratsiya 
uchun 
ishlatiladigan 
shisha 
kolonkalar 
dekstran, 
poliakrilamid, agar, agaroza gellari, porali shisha granulalari va boshqalar bilan 
to‘latiladi. Xromotografiyaning bu turi hozirgi vaqtda biopolimerlarni ajratishda 
eng asosiy metodlardan hisoblanadi.

---

 
 
68 
Gelfiltratsiya jarayonida yirik molekulalar maydalariga qaraganda geldan 
oson o‘tadi. Bu hodisani Stir va Ekkers gel granulasiga modda 
diffuziyalanishining kamayishi, Porat va Pederson esa moddalarning geldan 
chiqarilishi jarayoni deb tushuntirishadi. Laurent va Killender gelfiltratsiyada 
yuqoridagi har ikkala mexanizmning ham borligini ta’kidlaydilar (5;6;16). 
Gelfiltratsiyada molekulaning o‘lchami va massasi katta ahamiyatga ega ekanligi 
bir necha moddalar gelfiltratsiya metodida ajratilgan paytda yaqqol ko‘zga 
tashlanadi. 
Moddalarni fraksiyalarga ajratish tabiiy va sun’iy olingan seolitlarda 
amalga oshirilganda "molekula-elak" prinsipi ishlaydi