1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

Konservativ replikatsiya 
(21-rasm). Ikki zanjirli yoki bir zanjirli 
matritsada qiz “musbat” zanjirlar sintezlanadi, ammo matritsani materiali qiz 
molekulalar tarkibiga kirmaydi. Ikki zanjirli replikativ forma matritsa qilib 
ishlatiladigan bo‘lsa sintez vaqtida 
replikativ o‘tmishdoshdagidek struktura
hosil bo‘ladi. 
Ikkinchidan, 
yangi “musbat” zanjirlar yarimkonservativ usulda sintezlanadi,
deb hisoblash mumkin. Bu erda ikki variantni ko‘z oldiga keltirish mumkin. 
YA’ni yarimkonservativ usuldagi replikatsiyaga RNK ni ikkizanjirli replikativ 
formadagi shakli qatnashishi mumkin (22-rasm
. 
a). Bunda ikkimolekulali 
formadagi molekulalar ko‘payishi mumkin. So‘ngra kerak bo‘lmay qolgan 
“minus” zanjirlarni tanlab parchalanishi mumkin, hujayrada kerakli miqdorda 
virus RNK si to‘planadi. Yarim konservativ usulning boshqa varianti bo‘yicha 
esa ikki spiralli matritsada bir zanjirli “musbat” zanjir sintezlanadi. Endi “eski” 
(replikatiq forma tarkibiga kirgan) “musbat” zanjini yangi sintezlanayotgan 
“musbat” zanjir tomonidan siqib chiqariladi (b), bu usul asimmetrik yarim 
konservativ mexanizm, deb ataladi, va bu mexanizmda ham oraliq strukturali 
mahsulotlar sifatida 
replikativ o‘tmishdoshlar
hosil bo‘ladi. “21 va 22 
rasmlarni qiyosiy taqqoslaydigan bo‘linsa,
replikativ o‘tmishdoshning
molekulyar sintez bo‘lishi konservativ va yarimkonservativ usullar farqli 

---

 
 
158 
bo‘ladi. Birinchi usulda yangi sintezlangan “musbat” zanjir erkin bo‘lsa, 
ikkinchi usulda ikki zanjirli strukturadan avval sintezlangan “musbat” zanjir siqib 
chiqariladi. Bu ikki usulni tarafdorlari va ularni raqiblari ikki usulda ham sintezni 
amalga oshishi mumkinligini isbotlaydigan dalillar keltirishadi. Qanday 
bo‘lganda ham hozircha mayda RNK-tutuvchi faglarda va hayvon viruslarida 
“musbat” qiz molekula hosil bo‘lishi “minus” molekulalar yordamida hosil 
bo‘ladi Bu reaksiyalarni amalga oshirishda Qβ fagining tozalangan replikaza 
fermenti amalga oshirishi aniqlangan. 
Yirik RNK tutuvchi viruslarda, miksoviruslarda va paramiksoviruslarda 
yuqoridagi usulda amalga oshiriladi.