1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
156 
3) DNK ni virus RNK si replikatsiyasida qatnashmasligini ko‘rsatadigan
uchinchi fikr bu aktinomitsin D virus RNK sini hosil bo‘lishini umuman
to‘xtataolmaydi, ammo DNK matritsada RNK larni sintezi butunlay to‘xtab 
qoladi. 
RNK-tutuvchi hayvon viruslarining aktinomitsin D ga bo‘lgan rezistentligi 
keyinchalik o‘simlik viruslarida va RNK tutuvchi faglarda ham aniqlandi. 
RNK sintezlanadigan sistema to‘la DNKazaga rezistentligini ko‘rsatadi va 
matritsa sifatida esa RNK ni ishlatadi.
Hamma olingan natijalar asosida virus RNK si sintezida matritsa bo‘lib faqat 
virus RNK si qo‘llanilishi isbotlandi. Keyingi masala bu bir zanjirli matritsa 
qanday qilib o‘z funksiyasini amalga oshirishidir. Bir zanjirli RNK 
replikatsiyasida komplementarlik prinsipi mexanizmi asosida replikatsiya
amalga oshadigan bo‘lsa virus bilan kasallangan hujayrada “manfiy” zanjirni 
bo‘lishi shart bo‘ladi (nukleotid ketma-ketligi virus RNK si nukleotid ketma-
ketligiga komplementar bo‘lgan RNK molekulasi). 1963 yilda RNK-tutuvchi 
viruslar bilan kasallangan hujayralarda alohida shaklli virus-spetsifik RNK ni 
borligi aniqlanadi. Bu forma RNK virus RNK sidan ba’zi xususiyatlari bilan 
farqlanadi: bu RNKni konstanata sedimentatsiyasini kichikligi, sulfat seziyda 
suzish zichligini (plavuchaya plotnost) kichikligi (kamligi) konsentrlangan tuzli 
eritmalarda cho‘kmaga tushmasligi, (m., 2 M NaCl) va xromatografik 
ko‘rsatkichlari bilan ham farqlanadi. SHunday xususiyatlariga asosan bu RNK 
ajratib olinishi va tozalanishi mumkin. Ko‘p xususiyatlari bu RNK ni
komplementar zanjirlardan (“musbat” virusli zanjir va “manfiy” zanjir) tuzilgan 
qo‘shspiralli ekanligidan dalolat beradi. Bu RNK ni nukleotid tarkibi ikki spiralli 
polinukleotidlarga xos bo‘lgan Chargaff qoidasiga bo‘ysunadi. O‘rtacha va 
konsentrlangan tuzli eritmalarda replikativ forma molekulalari pankreatik 
RNKazani gidrolitik ta’siriga chidamli, bu ham bu RNK ni ikki zanjirliligidan 
dalolat beradi. Denaturatsiya qilingandan so‘ng (qizdirilganda) RNK ning 
molekulalari RNK-azaga sezgirligi namoyon bo‘lib qoladi. Uning ikki spiralligi 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri rengenostruktura analizi yordamida tasdiqlandi. 
Hamma olingan natijalar RNK ning replikativ formasini bir-biriga 
komplementar qo‘sh spiralli ekanligini ko‘rsatdi. Ammo bu faktlar bu ikki 
polinukleotidlarni birini virus RNK si molekulasi ekanligini ko‘rsatmaydi. Bu 
holatni birqancha usullar yordamida isbotlanadi. Replikativ formani molekulyar 
massasi virus RNK sini molekulyar massasidan ikki marta ko‘pligi. Replikativ 
formani uni denaturatsiyasidan so‘ng hosil bo‘ladigan “manfiy” zanjiri virus 
zarrasidan ajratilgan RNK bilan kompleks hosil qiladi. Replikativ forma holida 
ham hayvon viruslarida yuqumlilik xususiyatini namoyon qiladi, faglarda esa 
denaturatsiya qilingandan so‘ng (ikki zanjirli holatdan bir zanjirli holatga 
o‘tganidan so‘ng) yuqumlilik xususiyatini ko‘rsatadi. 
Demak, kasallangan hujayradagi replikativ forma bu hujayrada RNK 
sintezi mexanizmi borligidan dalolat beradi. Hozirgi vaqtda replikativ formani