1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
106 
 
Spiral viruslarni simmetrikligini asosi virus zarrasidagi subbirliklarni
hammasi makonda bir-biri bilan ekvivalentligidir. 2130 ta subbirlikni (virus 
zarrachasini ikki uch tomonidagi subbirliklardan tashqari) har biri qo‘shni 
subbirliklar bilan bir xildagi bog‘lar bilan ulangan. Ekvivalentlik prinsipi 
sxemada tasvirlanganda subbirliklarni tekislikda joylashgan assimmetrik figuralar
deb faraz qilinadgan bo‘lsa, ularni mazkur tekislikda buraladigan bo‘lsa, o‘q 
atrofida joylashgan (silindrsimon simmetriya) tarkibida bir xil parallel 
assimmetrik subbirliklardan tashkil topgan silindrsimon struktura hosil bo‘ladi 
(ABSDEF) yoki spiralsmon bo‘lib bir o‘q atrofida joylashgan silindrsimon 
struktura hosil bo‘ladi. Ilova,18-22rasm. 
Albatta hamma subbirliklar bir-biriga to‘liq o‘xshash bo‘lishi kerak. Ammo 
bu holat doimo ham bo‘lavermaydi TMV ni Dalem shtammida spiral simmetriya 
asosida virus o‘qi atrofida spiralsimon bo‘lib subbirliklar joylashadi, ammo ba’zi 
subbirliklarni bir-biri bilan juft- juft bo‘lib birlashishi umumiy zarrachani
deformatsiyasiga olib keladi. Bunday strukturada barcha subbirliklar bir-biriga 
fazoviy ekvivalent bo‘lmasdan kvaziekvivalentlik hodisasi kuzatiladi. Boshqa 
spiral simmetriyali viruslar haqida ma’lumotlar ancha kam. 
Virus zarrasini dezintegratsiyasi 
Virus zarrasini tuzilishi detallarini aniqlash va bilish uchun uni tarkibiy 
qismlarga bo‘lish kerak bo‘ladi. Viruslarni “dezintegratsiya” lash - tarkibiy 
qismlarga ajratish uchun uni konsentrlangan mochevina detergenti bilan, kuchsiz 
ishqor bilan (pH 10-11), sirka kislotasi bilan (70%), fenol bilan va neorganik 
tuzlarni (1-2 M) konsentrlangan eritmalari bilan ishlov beriladi. 
Agar tamaki mozaikasi virusining toza preparatini karbonat –bikarbonat buferi 
(pH 10,0) bilan ikki sutka davomida dializ qilinsa virus nukleoprteidi 190 S lik
substrukturalarga bo‘linadi va degradatsiyaning tezligi temperatura, eritma ion 
kuchi, muhit pH va virus konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
Eng birinchi substruktura elementlaridan degradatsiya jarayonida kichik 
molekulali koeffitsient sedimentatsiyasi 4-4,9 S (A-belok)lik oqsil ajraladi, 
eritmani pH 11,0, temperaturasi 5
o
S bo‘lganda bu komponent 17,5 – 18 ming 

---