1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

rotatsiya
;
translyasiya
- figurani to‘g‘ri chiziq bo‘ylab joy o‘zgartirishi; 
bir vaqtni o‘zida figurani to‘g‘ri chiziq bo‘ylab joy almashishi; figurani liniya 
bo‘ylab joyini o‘zgartirishi va bir vaqtni o‘zida aylanishi - 
rotatsiya va 
translyasiya
; tekisilik bo‘ylab aksini hosil bo‘lishi (ko‘zgudagi figurani aksiga
o‘xshash) va boshqalar. Biror elementni liniya bo‘ylab joylashishida
translyasion simmetriya
bo‘ladi. 
Rotatsion simmetriya bilan translyasion 
simmetriyani kombinatsiyasi parmani o‘z o‘qi atrofida aylanganidek
spiralni hosil
qiladi. Rengenostruktura analizi yordamida aniqlanishicha 
tayoqchasimon va ipsimon shaklli virus zarralari translyasion-rotatsion 
simmetriya asosida tuzilgan, ya’ni ular virus o‘qi atrofida spiralsimon joylashgan 
substrukturalardan tuzilgan. Rengenostruktura analizi yuksak tartibda tuzilgan 
kristallarni o‘rganishda qo‘l keladi. Ammo TMV ni zarralari o‘simlik 
hujayrasidan tashqarida uch o‘lchamli kristallarni hosil qilmaydi. Uni 
kristallarini 
 in vitro
olish uchun qilingan harakatlar natijasida faqat mayda ( 40
x 0,4 
mk)
kristal o‘qi bo‘ylab bir-biri bilan parallel joylashgan ignasimon 
kristallarni – parakristallarni kuzatiladi. Parakristallarni strukturasini xarakterli 
xususiyati shundan iboratki, ularni joylanishi faqat ikki o‘lchamligina bo‘ladi, 
xolos. Uchinchi o‘lchamni yo‘qligini virus zarralarini to‘g‘ri joylanishida virus 
zarralarini uzunligini har xilligi natijasi deyiladi. Ammo TMV preparatlarini
yuqori konsentratsiyasida ularni anizotrop
bo‘lishi, ya’ni ularni 
suyuq
kristal
xususiyatiga
ega bo‘lishi kuzatiladi. YUqori konsentratsiyada virus zarralarini 
“xaotik” orientatsiyalanishiga joyni “torligi “ sababli zarrachalar bir-biri bilan 

---