1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
57 
ikkinchi probirka -55°S da, uchinchisi - 60°S, to‘rtinchisi - 65°S, beshinchisi - 
70°S, oltinchisi - 90°S, o‘ninchi - 95°S va o‘n birinchisi -100°S da alohida - 
alohida suv hammomida 10 daqiqa davomida isitilib so‘ngra sovitilib 
tayyorlangan shira aniqlagich o‘simliklar bargini o‘ng tomoniga yuqtiriladi va 
ular ham eksikatorga etiketkalari bilan osib qo‘yiladi. Har bir variant 4 - 6 ta 
bargga yuqtiriladi. Etiketkalarga virus yuqtirilgan vaqt, qizdirilgan temperatura, 
virusning nomi, chap tomoniga qizdirilmagan nazorat virusli shira yuqtirilgan 
bo‘lib, u ham belgilanib qo‘yiladi. Eksikator qopqog‘iga vazelin surtilib zich qilib 
yopiladi va 48 soatga (aniqlagich o‘simlik qilib 
N. glutinosa
ishlatilganda) yoki 
72 soat (
N.sylvestris
ishlatilganda) havo haroratida qoldiriladi. Ko‘rsatilgan 
muddat o‘tgandan so‘ng, paydo bo‘lgan kasallik simptomlari hisobiga olinadi va 
jadvalda qayd etiladi. Natijalari grafik ravishda tasvirlash uchun absicca o‘qiga 
nekrozlarni soni, ordinata o‘qiga esa harorat sonlari qo‘yiladi. Olingan natijalar 
nuqtalari birlashtiriladi. Nazariy ravishda qaralganda haroratning oshishi bilan 
egri chiziq nolga intiladi. Qaysi bir qizdirish haroratida virus aktivligi O gacha 
pasaysa (nekrozlar kuzatilmasa) shu harorat virusning harorat ta’sirida 
faolligining yo‘qotish (HTFY) nuqtasi deb belgilanadi (6-jadval).
 
Odatda tamaki mozaikasi virusini tamakidagi shtammining HTFY nuqtasi - 
95°S - 97°S, TMV ning Qozoq shtamminiki 80°S - 82°S, TMV ning tomatdagi 
shtamminiki - 96 - 98°S, jo‘xorining pakana mozaikasi virusiniki - 50 - 52°S, 
sholg‘om mozaikasi virusiniki 60 - 62°S va h.k. 
Bu ko‘rsatkichlar shuni ko‘rsatadiki barcha tamakining shtammlari
termostabil bo‘lganligi uchun ularni bemalaol xona temperaturasida toza 
preparatini olish mumkin. Ammo jo‘xorini pakana mozaikasi virusi yoki 
sholg‘om mozaikasi virusi, kartoshkaning U virusi kabi viruslarni albatta sovuq 
xonalarda virusini ajratish shart bo‘ladi. 
Mazkur virus xususiyatlarini bilib olish, uni hujayradagi miqdorini 
ko‘rsatsa, ikkinchi qilingan ishdan olinadigan xulosa, mazkur virusni qanday 
temperaturada tozalash ishlarini olib borish mumkinligini bilishga yordam beradi. 
Keyingi qilinadigan tanlov ishlar virus xususiyatiga, uni “avaylovchi” usul bilan 
tozalash kerakmi yoki bemalol barqaror viruslarni tozalash metodlarini 
qo‘llanilishi mumkinligini ko‘rsatadi. 
6-jadval