1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
136 
15-rasm. T-4 fagini 
E. coli
ga yopishishi (adsorbsiyasi)(1) 
Virus 
va 
hujayra 
retseptorlari. 
T-juft 
faglarni 
hujayraga 
adsorbsiyalanishini o‘rganishlar shuni ko‘rsatdiki, virus dum qismi bilan
hujayraga adsorbsiyalanadi. Xuddi shu kabi faglarni DNK siz po‘st qismi ham 
adsorbsiyalanadi. Bu hususiyat faglarni dum qismiga va fibrillariga ham xosdir. 
Ammo faglarni DNK si va uning bosh qismi adsorbsiyalanish xususiyatiga ega 
emas. Demak fibrillari yo‘qotilgan fag hujayraga adsorbsiyalanmaydi. 
YUqoridagilardan ma’lum bo‘ladiki fag fibrillari qandaydir adsorbsiyalanishni 
ta’minlaydigan strukturaga ega. Fag fibrillardagi qandaydir strukturalar ularni
hujayra bilan adsorbsiyalanishni ta’minlaydi. Bunday hujayra bilan birinchi 
muloqatda bo‘ladigan strukturalar 
virus retseptorlari
nomini oldi. Bu 
tushunchani boshqa viruslarga ham tatbiq qilinadigan bo‘lsa masalan, sferik 
viruslarda retseptor vazifasini ular sathidagi ma’lum kimyoviy guruhlar bajarishi 
mumkin. Bu retseptorlar hujayra sathidagi ularga mos guruhlar bilan 
munosabatda bo‘ladilar. Bunday virus retseptorlarining kimyoviy strukturalari 
hali yaxshi o‘rganilmagan. Ammo, virus po‘sti oqsilidagi ma’lum guruhlarni 
(sulfgidril) blokirovka qilib qo‘yish, aminkislotalardagi ainogruppalarni 
dezaminirlash adsorsiyalanish xususiyatini yo‘qotishiga olib keladi. Ba’zan fag 
zarralarini mutatsiya natijasida ham adsorbsiyalanishi yo‘qoladi, bu o‘z 
navbatida virus yuqumliligi ham yo‘qolishiga olib keladi.
Hujayra retseptorlari
. Hujayraning sathi ham viruslarni bog‘lanishiga 
javobgar ma’lum hujayra retseptorlariga ega. Ular hujayraning ba’zi morfologik 
strukturalarida joylashgan. M., Bacillus subtilis ning faglari faqat ho‘jayin-

---