1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

6.9. Chukma nasoslarni avtomatik boshqaruv vositalari 
 
Agregatlarni cho‘kma elektr matorlari 2…65 kVtgacha – 380V kuchlanish 
tarmog‘i uchun, 125 kVt dan yuqorisi uchun 3000 V kuchlanishi tarmog‘iga 
mo‘ljallab ishlanadi.
Ikki ko‘rishdagi boshqaruv sistemasi ishlab chiqilgan «Kaskad», «Kupna» 
«Kaskad» komplekt uskunasi suv ko‘tarish va drenaj cho‘kma nasoslarini joyida 
avtomatik va distansion boshqarish uchun xizmat qiladi. Bu qurilma 3 fazali 
o‘zgaruvchan tokli 50 Gts chastotaga ega bo‘lgan 320/220 V kuchlanishli 
tarmoqdan ishlaydi. Qisqa vaqtli kuchlanish yo‘qolishidan keyin elektr matorini 
slektiv ishlanishini ta’minlaydi. Buning uchun ishga tushish uchun signalga 
moslangan maxsus moslama o‘rnatiladi. 
Shartli ravishda - «Kaskad» XX-X-U2 umumiy ko‘rinishda yoki «Kaskad» 
65-2-U2 ko‘rinishda berilgan bo‘lsa, uskuna nomi motor quvvati; - 65, 2-
avtomatik boshqaruvsiz, U2-klimatik bajarilishi joylashtirilishi. Agar X-rejim O 
bo‘lsa –suv ko‘tarish rejimida sath bo‘yicha avtomatik boshqaruv uchun 1-drenaj 
rejimida, 2-avtomatik boshqaruvsiz, 3-suv ko‘tarish rejimida bosim bo‘yicha 
avtomatik boshqaruv. «Kaskad» uskunasining funksional sxemasida Uskuna kuch 
qismi va boshqaruv qismi ko‘rsatilgan.Boshqaruv qismi quyidagi yacheykalarga 
ega. YaL-ta’minlash yacheykasi, Yal3-ximoya yacheykasi, YaUU-sath bo‘yicha 
avtomatik boshqarish yacheykasi YaUD-bosim bo‘yicha avtomatik boshqarish 
yacheykasi. Uskuna V1 avtomat o‘chirgich yordamida ishga tushiriladi. V2 
almashlab o‘chirgich nasos elektr motorini ish tartibini tanlash uchun xizmat 
qiladi: qo‘l dispecher telemexanik yoki avtomatik tartib. 

---

127 
6.11 - rasm. «Kaskad» komplekt uskunasining funksional sxemasi. 
Bosim bo‘yicha suv ko‘tarish avtomatik tartib quyidagicha: suvning statik bosimi 
belgilangan chegaradan pasayib ketsa DDV bosim datchigi kontaktlari qo‘shiladi. 
Ma’lum vaqt o‘tgandan sung YaUD yacheykasi elektronasosni ishga tushishrish 
uchun signal beradi, sungra VU chiqish qismiga berilib R1 relesi va elektro nasos 
ishga tushadi. Belgilangan vaqt davomida bakning xajmi va nasos unumdorligiga 
ko‘ra DDV datchigining holatidan qat’iy nazar elektronasos ham to‘xtaydi. 
Agar bosim ruxsat etilgandan past bo‘lsa DDV kontakti qo‘shiladi va jarayon 
qaytariladi. Bu tartibda elektronasosni ish sikli 90 min oralig‘ida tanlanadi. Suv 
ko‘tarish tartibini avtomatik boshqarishda sath bo‘yicha nazorat qilinuvchi sathga 
nisbatan amalga oshiriladi. 
Agar rezervuardagi suv sathi pastki suv sathi kontaktidan pastda bo‘lsa, KNU va 
KVU kontaktlari ochiq holatda bo‘ladi va YaUU elektronasosni ishga tushirish 
uchun signal beradi. Signal VU ga uzatiladi va rezistor yordamida rostlanuvchi 
ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng (YaZ yacheykasida urnatilgan) R1 relesi qushiladi va 
suv rezervuarga beriladi. Bu holda vaqt 2 s… 30 s gacha rostlanadi. Suv RBY 
kontaktiga yetganda YaUU yacheykasi elektronasosni ishdan to‘xtatish uchun 
signal yuboradi. Signal to‘xtaydi va elektronasos ham to‘xtaydi. Agar suv sathi 
belgilangan qiymatidan kamaysa elektronasos qayta ishlashi mumkin.