1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

7.5.1. Teleboshqaruv (TB) va telesignallash (TS) tizimi tarkibi 
Barcha TB-TS tizimlari ma’lum funksional bloklardan tashkil topgan bo‘lib, ular 
boshqaruv ob’ektlaridan olinadigan xabarlarni uzatish va shakllantirish jarayonini 
belgilaydi. Umumiylashtirilgan tarkibiy sxemada TB-TS tizimining funksional 
tarkibi keltirilgan (6.2 - rasm). Bu yerda 1-blok induvidial buyro‘q beruvchi 
elementlardan tashkil topgan bo‘lib, ular kirish signali ta’siri ostida boshqaruv 
punkti (BP) va nazorat punktiga (NP) boshqaruv signalini uzatadi. Bu elementlar 
turli ishga tushirish apparatlari bo‘lib (tugmalar, kalitdar, turli datchiklar va 
avtomatik qurilmalarining kontaktlari va h.k), buyuruqlarni uzatish zanjirini 
qo‘shadi. 2-blokda buyruqlar aloqa kanalidagi nazorat punktiga uzatish uchun 
zarur bo‘lgan ko‘rinishdagi elektrik signalga aylantiriladi. Siganllarni bunday 
holatga keltirish shakllantirish deb yuritiladi. NP ning 3-tanlov blokida signal 
qayta ishlanadi, so‘ngra 4-blokdagi buyruqni bajaruvchi induvidial element ishga 
tushadi va boshqaruv ob’ektidagi 5-ijrochi elementiga ta’sir ko‘rsatadi (ishga 
tushirish, to‘xtatish, holatini o‘zgartirish va h.k), bu jarayon signalni qabul qilish 
va qayta ishlash deb yuritiladi. Ob’ektni holatini o‘zgarishi NP da oxirgi 
o‘chirgichlar, rele kontaktlari va boshqa elementlar bilan belgilanadi. 6-signallash 
datchiklari yordamida 7-induvidial elementlarini signallash bloki ishga tushiriladi. 
8-blokda xabar beruvchi signal shakllantirilib, NP va BP ga uzatiladi va bu yerda 
9-qurilma yordamida qayta ishlanadi. So‘ngra ushbu xabarga ko‘ra 10-signallash 
uskunasining ijro elementi ishga tushadi va 11-induvidial signal lampasi yonadi.
Ko‘rib chiqilgan sxema tarkibi analizi shuni ko‘rsadatiki, TB-TS tizimlarida 
o‘xshash funksiyalar amalga oshiriladi. Bu yerda BPdan NP ga va NP dan BP ga 
uzatiluvchi aloqa kanallariga beriladigan buyruq va xabarlarga mos keluvchi 

---

151 
signallar shakllantiriladi. Qabul qiluvchi punktlarda ijro organlari yoki signallash 
indikatorlarini ishga tushirish maqsadida signallar qayta ishlanadi. 
7.2 - rasm. TB - TS teleboshkaruv va telesignallash tizimining umumlashgan 
tarkibiy sxemasi