1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

2.3-jadval 
Marketing kommunikatsiyalariga an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar tahlili 
An’anaviy marketing 
kommunikatsiyalarii 
Zamonaviy marketing 
kommunikatsiyalari 
Shaxslararo va vositachilar orqali 
kishilarga ta’sir ko‘rsatuvchi psixologik 
hatti-harakatlar bo‘lib, sosan stimul-
reaksiya modeliga asoslangan 
1 Kompleks xususiyatga ega bo‘lib, oilalar 
va uy xo‘jaliklari doirasida reklama va 
OAVlar vositasida tartibga solinadi. 
2 reklamaning institutsional samarasi 
mavjud bo‘ladi. 
3 
kommunikatsiya 
jarayoni 
ijtimoiy- 
madaniy samaraga ega bo‘lib, ijtimoiy 
hayotda ishontirish, qadriyatlar yaratish, 
axloqiy tartibga solish, madaniyatlarni 
umumiylashtirish, 
gegemoniya 
va
ijtimoiylashtirish xususiyatiga ega
Ayrim-ayrim xabarlar yoki tadbirlarning 
ta’siri yoki samarasi butun auditoriyaga 
umumlashtiriladi 
Marketing kommunikatsiyalari Kumulyativ 
samaraga ega bo‘lib, ishlab chiqarish va 
iste’mol zanjiri maqsadli auditoriyaning 
barcha a’zolari talabidan kelib chiqqan 
holda shakllantiriladi 

---

34 
2.3-jadval (davomi) 
Passiv auditoriya(iste’molchilar), ular 
axborot almashinuvida faol ishtirok 
etmaydilar va axborot mazmunini o‘zlariga 
moslashtirish yoki o‘zlarini boshqarishga 
harakat qilayotgan axborotlarga qarshilik 
qilish uchun ktarli imkoniyatlarga ega emas 
Moslashuvchan 
auditoriya. 
Ular 
axborotlarni qabul qilish bilan bir vaqtda 
uni o‘ziga moslashtiradi, zarur bo‘lgan 
taqdirda interaktiv aloqa vositasida o‘zlari 
uchun 
nafli 
bo‘lgan 
qo‘shimcha 
axborotlarni talab etishadi 
Umumiylik yoki muayyan yo‘naltirilgan 
bo‘lib, o‘zaro tushunish asosida axborot 
almashinuvi kuzatiladi 
Kommunikatsiya sermahsul faoliyat bo‘lib, 
barcha axborotlar maqsadli auditoriyaga yo 
hamkorlik 
uchun 
yo‘naltiriladi, yoki 
hamkorlikda ishlash uchun yo‘naltiriladi 
Marketing faoliyatini boshqarish marketing tizimining sub’ektlariga samarali 
ta’sir ko‘rsatishga qaratilgan turli vositalar va marketing elementlari(g‘oya, uslub va 
usullar)siz amalga oshmaydi. Bunday vositalar to‘plami marketing-miksdir. Alohida 
ta’kidlab o‘tish joizki, marketing kompleksining barcha vositalari tarkibiga oqilona 
yondashilganda boshqariluvchan bo‘lib, marketing maqsadlariga erishish imkonini 
beradi. 
Marketing kompleksi atamasi 1960 yillarda Garvard biznes maktabi professori 
N.Borden tomonidan kiritilgan bo‘lib, D. Kalliton taklif qilgan yondashuvga 
asoslangan edi. Marketing kompleksi Djerom Makkarti tomonidan “4P” modeli deb 
nomlandi va maxsus adabiyotlarda 
tovar (product), narx (price), joylashtirish (place) 
va
 siljitish (promotion)
dan iborat
.
F. Kotler marketing-miksni ”Kompaniyaning maqsadli bozorda marketing 
masalalarining yechimini topishda qo‘llaydigan marketing vositalari majmuidir” deb 
tariflaydi
. 
Bugungi kunga kelib ushbu model klassik modelga aylangan va uni 
korxonalar faoliyatida qo‘llash birmuncha cheklangan. Ammo nazariy jihatdan “4P” 
modeli marketing nazariyasi va amaliyotining taraqqiy etishida sezilarli rol o‘ynagan 
bo‘lsada, amaliyotda “4P” modeli korxonalarning iste’molchilar, turli vositachilar 
bilan o‘zaro aloqasi, hamkorlik faoliyatining barcha jarayonlarini, resurslarni va 
faoliyat yo‘nalishlarini to‘liq qamrab olmagan. Shu bois marketing-miks elementlari 
soni bugungi kunda 10 taga yetdi (“10R” modeli). Ammo ushbu elementlar o‘rtasida 
hozirgacha yetarli darajada aloqadorlik mavjud emas.
Tovarlar va xizmatlar bozori uchun bugungi kunda zamonaviy marketing 
konsepsiyasi xos bo‘lib, 1980 yillarda paydo bo‘ldi. Bu konsepsiya munosabatlar 
marketingi deb ataladi. Ushbu konsepsiyaning asosiy maqsadi iste’molchilar, 
vositachilar, davlat va jamiyat manfaatlarini o‘zaro tijorat hamda notijorat 
munosabatlar orqali qondirishdan iborat. Marketing boshqaruv ob’ekti ushbu 
sub’ektlar o‘rtasidagi munosabatlar yoki kommunikatsiyalar hisoblanadi. 
Munosabatlar marketingi iste’molchilar bilan uzoq muddatli aloqalarni o‘rnatish, 
nafaqat hamkorlik aloqalari, balki shaxsiy, shaxslararo aloqalarni ham yo‘lga 
qo‘yishni ko‘zda tutadi. Bu zamonaviy iqtisodiy munosabatlarning dolzarb 
vazifalaridan biridir. 

---

35 
Axborotlashgan jamiyatga o‘tib borish bilan munosabatlar marketingi bugungi 
kunda kommunikatsion marketing konsepsiyasiga aylanib ulgurdi. 
Kommunikatsion marketingning asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: 
−
marketing kompleksida kommunikatsiya funksiyasining ustuvorligi; 
−
iste’molchilarning tovarga uzoq muddatli yo‘naltirilganligi;
−
firma va tovar brendini yaratish orqali kompaniyaning tashqi ta’sirlarga 
barqarorligini ta’minlash; 
−
brendni 
boshqarishga 
qaratilgan 
funksional 
boshqaruv 
tuzilmasini 
shakllantirish(brending); 
−
marketing faoliyati davomida tashqi muhit sub’ektlari bilan hamkorlikni 
kuchaytirish; 
−
marketing faoliyatining barcha jabhalarida kommunikatsion tahlil va auditni 
o‘tkazish.
Marketing konsepsiyalarida kommunikatsiyaning roli muntazam ravishda 
o‘zgarib, takomillashib bormoqda (2.4-jadval).