1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

 

---

58 
 
 
 
3.5-jadval 
Reklama vositalarining tasniflanishi 
Inson sezgi organlariga 
ta’siri bo‘yicha: 
– vizual vositalar (bosma nashrlar, vitrinalar, yorug‘lik jihozlari); 
– akustik vositalar (radio, musiqali fon); 
– ko‘rish-eshitish vositalari (tele- va kinoreklama vositalari, ); 
– sezishga asoslangan vositalar (matolar namunasi, ko‘rish 
qobiliyati past haridorlar uchun tikansimon yozuvlar); 
– hid tarqatuvchi vositalar (namuna uchun mo‘ljallangan atir 
idishlari); 
– ta’m orqali sezish vositalari (oziq-ovqat mahsulotlarining 
degustatsiya uchun mo‘ljallangan namunalari). 
Texnik xususiyatiga 
ko‘ra: 
– bosma reklama vositalari (plakatlar, afishalar, katalog, e’lon, 
maqola va qadoqlar); 
– radioreklama (radio); 
– kino-, video- va telereklama (qisqametrajli reklama filmlar); 
– yorug‘lik reklama vositalari (yorug‘lik ko‘rsatkichlar, tablo, 
rang tasvirli bannerlar ); 
– tasviriy grafik vositalar (panno, plakat, ko‘cha transparantlari, 
narxko‘rsatkichlar, ko‘rsatkichlar, magazin pardalari); 
Qo‘llanilish joyiga 
ko‘ra: 
– ichki reklama vositalari (ko‘rsatkichlar, narxko‘rsatkichlar, 
yodgorliklar, tovarlarga qadama naqshlar, kiyimlar nomoyish 
maydoni); 
– tashqi reklama vositalari (gazeta va jurnallardagi maqola va 
e’lonlar, ko‘cha transparantlari, magazin pardalari). 
Manzilliligiga ko‘ra: 
– alohida reklama vositalari (gazetalardagi qo‘shimcha varaqlar, 
kataloglar, risolalar); 
– ommaviy reklama vositalari (e’lon, varaqalar, telefilmlar). 
Hududni qamrab olish 
darajasiga ko‘ra: 
lokal vositalar (mahalliy darajada); 
regional vositalar (mintaqa miqyosida); 
umummilliy reklama vositalari (mamlakat miqyosida); 
halqaro vositalar (bir necha mamlakat miqyosida). 
Tovarlar va xizmatlarni reklama qilishda zarur va eng samarali hisoblangan 
reklama vositalarini tanlash zarur bo‘ladi. Bunda gazeta, jurnal, radio, teleko‘rsatuv, 
tashqi reklama vositalari, transport reklamasi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri reklama tarqatmalari 
tanlanadi. Reklama mushkul vaziyatdan chiqib ketishning imkoniyatini to‘liq 
ta’minlab bermasada, ma’lum vaziyatlarda asqotadi. Reklama tadbirlari uchun 
sarflangan harajatlarning 80% aynan reklamani tarqatish vositalari uchun 
yo‘naltiriladi. 
Reklama vositalarini tanlashda quyidagi savollarga javob topish zarur: 
1.
Reklama tadbirlari orqali kimlarni qamrab olishimiz mumkin? 
2.
Ushbu iste’molchilar va haridorlar qayerlarda joylashgan? 
3.
Reklama murojaatlari nimalarni o‘z ichiga oladi? 

---

59 
4.
Ushbu murojaatlarni qachon joylashtirish kerak? 
savollarga javob topish potensial haridorlarni aniqlashni talab qiladi. Chunki 
aynan bir tovar ist’molchilar tomonidan bir vaqtda yoki bir maqsad uchun harid 
qilmaydilar. Ayrim iste’molchilar boshqalariga nisbatan harid qilish ehtimoli 
yuqoriroq bo‘lganligini inobatga olib reklama beruvchi yoki reklama agentliklari 
maqsadli bozorni demografik, ijtimoiy holati, turmush tarzi, tovardan foydalanish 
darajasiga ko‘ra segmentlaydi. So‘ngra maqsadli bozorning xususiyatlariga to‘liq 
mos keluvchi reklama vositalarini tanlaydi va imkon qadar yirik masshtabni qamrab 
olishga harakat qiladi. 
Reklamani potensial haridorlar joylashgan joylarda tarqatish zarur, e’lonlarni 
esa aniq bir davriy nashrlarda iste’molchilar tushunadigan tillarda berish maqsadga 
muvofiqdir. Reklamani qachon joylashtirish kerak degan savolga yil yil oylari, hafta 
va kunlar e’tiborga olinadi. Bosma nashrlarning davriyligi (kundalik gazetalar, 
xaftalik va oylik jurnallar), teleuzatish va radioeshittiruvlarning muayyan vaqt 
oralig‘ida uzatilishini e’tiborga olib reklama agentliklari reklama va e’lonlarni aniq 
qaysi vaqtda uzatish zarurligini aniqlashadi. 
Reklama vositalarini tanlashda ularning afzalliklari va kamchiliklarini 
e’tiborga olish zarur. Quyidagi jadvalda ayrim reklama vositalarining afzalliklari va 
kamchilik jihatlari keltirib o‘tilgan (3.6-jadval).