1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Protoplastlarni o„stirish usullari. 
Protoplastlarni o‗stirishda ikkita 
suyuq tomchi va yoyiq holatda joylashtirish usulidan foydalaniladi. 
Birinchi usulda protoplastlar suspenziyasi Petri kosachasidagi muhitga 
tomchilatib kiritiladi. Bu usulda alohida yakka protoplastlarni o‗stirish imkoni-
yati ortadi. Bunda Y. Gleb tomonidan 1978-yilda ishlab chiqilgan usul bo‗yi-
cha 1 mkl miqdordagi tomchida yakka protoplastlar tomiziladi.
Ikkinchi usul bo‗yicha ishlanganda esa protoplastlar suspenziyasi plast-
massadan tayyorlangan Petri kosachasiga quyiladi va uning ustidan teng miq-
dorda 1 % li agar eritmasi solinadi. Bunda muhit harorati 45
0
С ni tashkil qilishi 
lozim. Aralashma xosil qilingandan so‗ngra esa Petri chashkasidagi harorat 
yana 28
0
С ga tushiriladi. Bunday usul qo‗llanilganda protoplastlar bir-biridan 
alohida tarzda fizik jihatdan xarakatsiz holatda fiksatsiyalanadi. Bu usul intakt 
holatdagi protoplastda rivojlanish jarayoni bosqichlarini, hujayra qobig‗i hosil 
bo‗lishi, bo‗linish kabi jarayonlarni kuzatish imkonini beradi. Bu o‗stirish 
usulida ba‘zan faqat oziqlantirish xususiyatiga ega, ya‘ni rentgen, gamma nur-
lanishlar ta‘sir ettirib, bo‗linish xususiyati yo‗qotilgan hujayralar ham taxlil 
qilinadi. Bu ko‗rinishdagi protoplastlar yoki hujayralar muhitga qo‗shilganda 
boshqa hujayralarning o‗sish, bo‗linish jarayoniga ijobiy ta‘sir ko‗rsatishi qayd 

---

41 
etilgan. Muhitdan ferment olib tashlanishi bilan hujayra qobig‗i hosil bo‗lishi 
jarayoni boshlanadi. Hujayralarning bo‗linishi natijada o‗simlik hosil bo‗li-
shiga erishish esa ancha murakkab tarzda kechuvchi jarayon hisoblanadi. 
O‗simliklar regeneratsiyasi embriogenez orqali yoki kallus to‗qimasining 
keyingi morfogenez jarayoni natijasida yuzaga keladi. Bu natijaga erishish 
maqsadida muhitga auksinlar yoki auksin va sitokininlar qo‗shiladi. 
Protoplastlar asosida yuzaga keluvchi hujayralar proliferatsiyasiga bosh-
lang‗ich to‗qimaning fiziologik holati, protoplastlarni ajratish usuli yoki sha-
roiti, protoplastlarni ekish zichligi, ozuqa muhiti tarkibi kabi omillar ta‘sir 
ko‗rsatadi: