1. O‘quv materiallar

12-Amaliy mashg`ulot


Chokli va relefli payvandlash mashinalari
.
I. Ishdаn mаqsаd:Chokli va relefli payvandlash mashinalarini o`rganish.


II. Qisqаchа nаzаriy mа’lumоt: Relyefli payvandlash mashinalarida maxkamlab qo‘yiladigan katta kontakt plitalari, bikrrow korpus va kronshteynlar bor bo‘lib, polzun yo‘naltiruvchilarda ko‘ndalangiga eng qisqa siljiydi. Siqish mexanizmning kuchaytirilgan yuritmasining dinamik tavsiflari ham yaxshilangan. Mashinalarda ko‘pincha korpusning yon tomonlarida joylashtirilib, parallel ulangan ikkita payvandlash transformatori bo‘ladi. Bunday mashinalarda tokni asta-sekin oshirib borgan yoki uzib-uzib ulagan holda bir yo‘la bir nechta nuqtalar payvandlash imkoniyati bor.
Mashinaning payvandlash korpusi (4) bikr skoba ko‘rinishida ishlangan (2.8.2-rasm). Uning pastki qismiga maxkamlangan konsol (1) ga plita joylashtiriladi. Korpusning yon tomonlariga o‘rnatilgan ikkita payvandlash transformatori (5) mashinaning payvandlash konturiga parallel ulangan. Mashinaning siqish yuritmasi (3) pnevmatik bo‘lib, unda dumalash podshipniklarida o‘rnatilgan yo‘naltiruvchi kurilma (2) bor. Yo‘naltiruvchi qurilmaning polzuni pnevmoyuritma shtokiga tarelkali prujinalar bloki orqali biriktirilgan. Bularning bari yuritmaning dinamik tavsifini yaxshilaydi.

Relyeflipayvandlashmashinasi.
4 -jadval
Relyefli payvandlash uchun bir fazali mashinalarning texnik tavsifi.

Paramtrlari	МР–2518	МР–4018	МР–6303	МР–10002
Nominal tok kuchi, кА: payvandlash toki uzoq muddatli ikkilamchi tok	25 11,2	40 18	63 28	100 45
O‘rnatilgan quvvat, кVА	160	368	600	1300
Ikkilamchi kuchlanishini rostlash chegaralari, V	2,6– 5,2	5,5– 11,2	2,3– 9,1	3,25– 13
Transformatsiya koeffitsientini rostlash bosqichlari soni	6	8	16	16
Elektrodlar (plitalar) oralig‘i, mm: Eng kichik Eng katta	120 330	120 330	50 450	50 450
Ustki plitaning vertikal yurishi (ish yurishi + qo‘shimcha yurish), mm	100	120	200	200
Pastki plitaning o‘rnatilgan siljishi, mm	–	–	200	200
Siqish kuchi, N	15680	23500	41400	78500
Yurish quidagicha bo‘lganda unumdorligi, minutiga yurish, mm: 10 20	150 –	– 70	– 60	– 60
Qalinlik quidagicha bo‘lganda kam uglerodli po‘latlardan tayyorlangan detallarda bir yo‘la payvandlanadigan relyeflar soni, mm: 0,3 + 0,5 1 + 1 2 + 2 4 + 4	5 3 2 1	8 5 3 2	– 5 5 4	– 12 8 6
Gabarit o‘lchamlari, mm: Balandligi Eni Uzunligi	2300 550 1650	2370 590 1600	3300 1030 1550	3650 1030 1550
Og‘irligi, kg	615	1420	3000	3000

TokMPB–6301 ikkilamchi konturida to‘g‘rilanadigan MP–3818, MP–6918, MР–6303, MP–8001, MP–10002 bir fazali o‘zgaruvchan tokmashinalari eng ko‘p tarqalgan.

Chokli payvandlash mashinalari.

Mashina korpusi (1) ichidapayvandlashtransformatori (3) va elektryuritma (2) li roliklarni aylantirish mexanizmi joylashgan (2.8.3-rasm).

Chokl ipayvandlash mashinasi.

Aylanuvchi roliklar (7) korinishidagi elektrodlar tok keltiruvchi tizimlar bilan birgalik dayuqorigi (8) va pastki (6) rolik kallaklarini hosil qiladi.

5 - jadval
Chokli payvandlash mashinalarining texnik tavsifi

Paramtrlari	Bir fazali mashinalar				O‘zgarmas tok mashinalari
	МШ–100	МШ–1601	МШ–2001	МШ–3201	МШ–1601	МШ–6301	МШ–8001
Nominal tok kuchi, кА: payvandlash toki uzoq muddatli ikkilamchi tok	10 7	16 11,25	20 14	32 22	16 11,2	63 36	80 45
Nominal quvvat, кVА	31	75	127	323	133	533	730
Ikkilamchi kuchlanishini rostlash chegaralari, V	1,7–3,5	2,14–4,28	4–6	5,6–8,2	–	–	–
Transformatsiya koeffitsientini rostlash bosqichlari soni	8	8	6	6	8	24	8
Elektrodlar qulochi, mm	400	400	800	800	2500	1200	1500
Eng katta siqish kuchi, N	2450	4900	7850	11750	19600	19600	32000
Elektrodning umumiy yurishi (ish yurishi + qo‘shimcha yurish), mm	2	–	–	–	10–25	10–25	25–150
Roliklar uzluksiz aylanganda payvandlash tezligi, m/min	1–5	0,8–4,5	0,4–4,5	0,35–4,5	0,2–8	0,2–8	–
Roliklar qadamli aylanishda ish sur’atini rostlash chegaralari, minutiga payvandlash	–	–	–	–	10–250	10–250	25–150
Payvandlanadigan materiallar qalinliklari diapazoni, mm: Kam uglerodli po‘latlar Korroziyabardosh va issiqqa chidamli po‘latlar hamda titan qotishmalar	0,5–1,2 –	0,5–1,5 –	0,5–0,8 –	0,8–3 –	– 0,3–3	– 0,3–3	– 1,5-6
Gabarit o‘lchamlari, mm: Balandligi Eni Uzunligi	1405 510 1270	1455 510 1770	2295 720 2395	2395 720 2255	3320 960 3680	3510 1165 2955	3700 1160 3060
Og‘irligi, kg	526	620	1350	1700	3700	4450	7000

Yuqorigi rolik pnevmoyuritma (10) li siqish mexanizmidan polzun (9) bilan birga harkatlanadi. Payvandlash konturining tok keltiruvchi va elektr kuch qismlari (konsollar, kronshteyn (5) va b.) nuqtali payvandlash mashinasidagidan boshqacha ishlangan. Tashqaridan sovitish bilan payvandlashda suvni to‘kish uchun tog‘ora (4) dan foydalaniladi. Zamonaviy chokli payvandlash mashinalarida gardishlarning ko‘ndalang va bo‘ylama choklarini payvandlash uchun yuqorigi va pastki roliklarni osongina sozlash nazarda tutilgan.
Ammo faqat kundalang yoki bo‘ylama choklar payvandlashga mo‘ljallangan mashinalar ham ishlab chiqariladi. MШ–3201 bir fazali uzgaruvchan tok mashinalar va tok ikilamchi konturida tuђrilanadigan MШВ–1202, MШВ–1601, MШВ–4002, MШВ–8001, MШВ–12001 mashinalari eng ko‘p qo‘llaniladi.


Tekshirish uchun savollar

1. Kontaktli mashinalarning mexanik qismi nimalardan iborat?

2. Kontaktli mashinalarning elektr qismi nimalardan iborat?
3. Kontaktli mashinalarning elektr parametrlarini aytib bering.
4. Kontaktlipayvandlash mashinalari qaysi parametrlariga ko‘ra tasniflanadi?


13-Amaliy mashg`ulot


Elektrodlarning tuzilishini o`rganish.

I. Ishdаn mаqsаd: Elektrodlarning tuzilishini o`rganish


II. Qisqаchа nаzаriy mа’lumоt: Elektrodlar (roliklar) bevosita detallarga payvandlash toki va siqish kuchini keltiradi. Shu bilan birga ular ikkilamchi kontur qismlari, mashinaning konstruksion kuch qismlari va almasha texnologik asbob bo‘lib ham hisoblanadi.


Elektrodlarning tuzilishi
Elektroddlar va roliklar uchta asosiy qism: ish qismi (1), o‘rta (2) va o‘tqazish qismi (3), shuningdek sovitish kanallari (4) dan iborat.

Elekrodning tuzilishi:
a – elektrodning; b – rolikning asosiy qismlari.


Ish qismi l₁ uzunlikdagi va D_e diametrli sarflanadigan qism bo‘lib, uzoq muddat ishlatish jarayonidani qayta-qayta charxlash mumkin. Yangi elektrodlarda l₁=(0,7–0,8)D_e bo‘ladi. Konussimon ish qismining burchagi α=30°.
Burchak kattalashsa, ish yuzasi tezroq ezilishi natijasida elektrodlarning chidamliligi pasayadi. Burchak kichiklashganda esa hatto kichik deformatsiyalarda ham d_e ning o‘lchamlari o‘zgarishi ortadi.
Ish qismida ish (teguvchi) yuzasi (IYU) bo‘lib, u detallar bilan bevosita mexanik va elektr kontakt bo‘lishini ta’minlaydi. IYU ning shakli va o‘lchamlari elektrodlarning muhim texnologik tavsifi hamda payvandlash rejimi parametri hisoblanadi. Bunday yuzaning shakli detalning payvandlash joyidagi shaklida mos bo‘lmog‘i kerak.



Elektrodlar I va roliklar II ning ish qismi shakllari:
a – IYU sferik bo‘lgan sferasimon; b – IYU tekis bo‘lgan sferasimon; d – IYU tekis bo‘lgan silindirsimon; e – IYU radiusli bo‘lgan sferasimon; f – IYU silindrsimon bo‘lgan konussimon; g – IYU silindrasimon bo‘lgan to‘rtburchak.

List detallarni payvandlashda IYU ning boshlang‘ich shakli yassi (roliklarda silindrsimon) yoxud sferik (roliklarda radial) bo‘ladi. Birinchi holda ish yuzaning shakli R_e, R_r bilan, ikkinchi holda esa diametr d_e yoki kenglik f_r bilan tavsiflanadi.

Konussimon qilib charxlangan yassi shakli ish yuzasi deformatsiya qarshiligi σ*_D yuqori bo‘lgan metallar (po‘latlar, issiqqa chidamli po‘latlar), massa ko‘chishga moyil bo‘lmagan metallar (po‘latlar, nikel, titan qotishmalari) uchun qo‘llaniladi.
Sferik shakldagi ish yuzasidan qizigan darzlar va bo‘shliqlar hosil qilishga moyil σ*_D yuqori bo‘lgan metall (aluminiy, magniy va miss qotishmalari) uchun foydalaniladi.


1-jadval