1. O‘quv materiallar

1.5.1-rasm.Nuqtali payvandlashda plastik deformatsiya turi.

Plastik deformatsiyaning ( , va ) eng katta darajasi belbog‘ atrofida qayd etiladi (z=0). va larning taqsimlanishi (II-II kesim) z o‘q bo‘ylab qisqarish deformatsiyasi, r o‘q bo‘ylab esa qisqarish deformatsiyasi yuz berishini ko‘rsatadi.

Detal-detal tegish joyi atrofida metallning kengayishi tirqish paydo bo‘lishining asosiy sababidir, qizigan metallning bir qismi ana shu tirkishga siqilib chiqadi.
Metall erigunga qadar ning kamayishi va metallning ortiqcha bo‘lishi elektrodlar orasini biroz ochish orqali, shuningdek metallning bir qismini tirqishga siqib chiqarish orqali qoplanadi, buni ichki tegish joyida payvandlash tokining tarqalib ketishini cheklovchi relyef ta’minlaydi.
Tutash yopiq hajmda eritishda o‘zak metalining hajmi keskin kattalashib, deformatsiyalanayotgan metall tirqishga siqib chiqariladi. Bu hol nafaqat relyef hosil bo‘lishiga, balki qo‘yma o‘zakning zichlashuviga (germetiklanishiga) ham yordam berib, metallning chayqalib to‘kilishidan va atmosfera bilan tutashishdan saqlaydi.

1.5.2-rasm.Nuqtali payvandlashdagi plastik deformatsiyaning yo‘nalishi:
1 – jadal deformatsiyalanish joyi; 2 – erigan metal.

Payvandlash kuchi F_pay erish bosqichida eng katta bo‘lmog‘i kerak, chunki u jarayonning chayqalib to‘kilish sodir bo‘lishiga turg‘un bo‘lishini nazorat qiladi. Metallning si kattallashganda, masalan, payvandlashning qattiq rejimlarida yoki issiqqa chidamli metallarni payvanlashda bu kuch ortadi. U detallarni oldinadi biroz qizdirish yo‘li bilan kamaytiriladi.

Belbog‘ metall ichki chegarasining harorati erish haroratiga yakin bo‘ladi. Belbog‘ metali hajmiy-zo‘riqqan holatda bo‘ladi, bunda siquvchi zo‘riqishlar detallar orasida tirqishni kattalashtirishga intiladi.
Bunda metallning ustki qatlamlari "cho‘kadi" va yuzada elektrod ta’sirida o‘yilgan joylar paydo bo‘ladi. Ichki chayqalib to‘kilish hosil bo‘lganda bu cho‘kish tezligi va o‘yiqlar o‘lchamlari keskin ortadi.