1. O‘quv materiallar

4.2 Nuqtali payvandlashdagi payvandlash kuchini hisoblash
Nuqtali payvandlashdagi F_pay sifatini baholash uchun kuchlarning z o‘qqa nisbatan muvozanati shartni integral shaklida quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
(1.5.1)
Bunda – elektrod detal tegish joyidagi me'yoriy zo‘riqishlar; R_o‘ – o‘zakdagi suyuq metall bosimi; – belboђdagi me'yoriy zo‘riqishlar.
(5.1) tenglamaning chap qismi payvandlash kuchi F_pay dan, birinchi qismning birinchi qo‘shiluvchisi o‘zakdagi suyuq metallning bosimiga bog‘lik bo‘lgan R_o‘ kuchdan, ikkinchi qo‘shiluvchi esa zichlovchi belbog tomonidan tushuvchi F_bel kuchdan iborat. Taxminan hisoblash uchun o‘zakdagi bosim r va ga boglik emas deb hisoblab bu tenglamani soldalashtirish mumkin:
(1.5.2)
Agar ning o‘rniga uning qiymatini qo‘ysak, ning qiymati:
(1.5.3)
u holda (1.5.1) tenglama quyidagi ko‘rinishi oladi:
(1.5.4)
t=tpay bo‘lganda bu tenglama quyidagi izchillikda yechilishi mumkin: ГОСТ15878-79 ga ko‘ra d ning qiymati beriladi. Barqaror payvandlash rejimi uchun d_{bel. k} ning qiymati 1,2d qilib olish tavsiya etiladi.
,
bunda: - plastik deformatsiyaning boshlang‘ich qiymati. k_т, k_u, k_e koeffitsientlar berilgan metallar, qalinliklar va payvandlash rejimlariga oid jadvallardan aniqlanadi.

- qalin devorli sferaga ichki bosim R_o‘ berish masalasini yechish.
Misol. Yo‘g‘onligi 1+1 mm, diametri 5 mm bo‘lgan AMg6 qotishmasini nuqtali payvandlashdagi kuch hisolab topilsin, =200MPa (qattiq rejim), d_{bel k}=1,2·5=6 mm
Yechich: Ushbuni topamiz:
МРа;  МПа;
Н


4.3 Chokli va relyefi payvandlashdagi plastik deformatsiya

Chokning birinchi nuqtasini tushirishda plastik deformatsiya turi xuddi nuqtali payvandlashdagi kabidir. Ammo keyingi nuqtalarni payvandlashda nuqtali payvandalshda bo‘lgani singari rolik oldidagi metall tirqishga deformatsiyalanadi, rolik ortidagi metall esa rolik ostiga siqilib chiqadi (xudi yaxlit plastinani payvandlashda bo‘lgani kabi).

1.5.3-rasm. Chokli payvandlashdagi plastik deformatsiyaning yo‘nalishi:
1 – jadal deformatsiyalanish joyi; 2 – erigan metall.
Chokli payvandlashda birikish joyda issiqlik miqdori nisbatan yuqori bo‘lgani tufayli zichlovi belbog‘ning plastik defor-matsiyalanish umumiy darajasi va o‘lchamlari katta bo‘ladi. Bu hol payvandlash vaqti va kuchini nuqtali payvandlash rejimlariga nisbatan biroz qisqartirishga imkon beradi.
Boshqa tomondan, metall ustki qatlamlarining defor-matsiyalanishi roliklarning tez yeyilishiga olib keladi. Masalan, keyingi nuqtalarni payvandlashda va qayta qizdirishda oldingi nuqtalar orasidagi bo‘shliqlar deformatsiyalanadigan metall bilan to‘lishi mumkin.
Qattiq holatda relyefi payvandlashda detal-detal tegish joyida radial yo‘nalishdagi plastik deformatsiya darajasi kattaroq bo‘lishini ta’minlashga harakat qilinadi bu esa yuzaning tozalanishiga va metall bog‘lanishlar yuzaga kelishiga yordam beradi. Ayni chog‘da z o‘q bo‘ylab deformatsiya sodir bo‘ladi va elektrod tagidagi o‘yiq to‘ladi. Odatda qattiq holatda birikma tegish joyi chetlari bo‘ylab halqa bo‘yicha hosil bo‘ladi. Metallning yanada qizishi nuqtali payvandlashning odatdagi sxemasi bo‘yicha o‘zak hosil bo‘lishiga olib keladi.
Bunda relyef batamom deformatsiyalanadi, lekin elektrodlar tagida kichik o‘yiqlar qoladi.

1.5.4-rasm.Relyefli payvandlashdagi plastik deformatsiya:
a – jarayonning boshida; b – jarayonning oxirida.