1. O‘quv materiallar

6.2 Kontakli relyefli payvandlab hosil qilinadigan birikmalarning tuzilishi

Sovuqlayin shtamplab olingan turli shakldagi relyefli list materiallardan birikmalarni relyefli ustma-ust payvandlab hosil qilish eng ko‘p tarqalgan.

Ustma-ust birikma	Po‘lat listdgi shtamplangan relyeflar
	O‘tqazilgan relyeflar
Т-simon birikmalar	O‘tkir qirrali
	Sferasimon
Xochsimon birikmalar
Qistirmali birikmalar

Relyef turlari.
Odatda dumaloq relyefdan (2.1.2-a rasm) foydalaniladi, u qizish chog‘ida payvandlash kuchlarini qabul qilish uchun zarur bikrlikni ta’minlaydi. Bunday birikmada qizish va keyin nuqta quyma o‘zagining shakllanishi chetdan markazga tomon bir tekis yuz beradi. Bunday relyeflar uchun mo‘ljallangan asboblarni tayyorlash va ta’mirlash oson. Dumaloq relyeflar sonini oshirish mumkin bo‘lmagan va uchma-uch birikmaning o‘lchamlari chegaralangan holarda payvandlash yuzini kattalashtirish uchun uzunchoq, shakldagi relyeflar (2.1.2-b rasm) qo‘llaniladi. Zich birikmani halqasimon relyef (2.1.2-d rasm ta’minlaydi. Mahkamlash buyumlarini tayyorlashda relyeflarni sovuqlayin hosil qilinadi (2.1.2-e,f rasm). Bunday relyeflarda chuqurchalar bo‘lmaydi va ular payvandlashda siqish kuchlarini yaxshiroq qabul qildi. Bunday relyeflarni listda ham chuqurchalarsiz hosil qilish mumkin (2.1.2-g rasm). By turdagi relyef qalinligi kichik detallarni hamda egiluvchan metallar va qotishmalardan tayyorlangan detallarni payvandlashda qo‘llaniladi.
Zich birikmalar uchun qo‘llaniladigan o‘tkir qirrali relyeflar alohida guruxni tashkil qiladi. Bu T-simon birikmalar katta guruhining bir turidir. Bunday birikmada halqasimon relyef teshiklarning ichki qirralaridan biri bilan detalning teshik o‘qiga burchak ostila joylashgan tashqi tekisligi orasida hosil bo‘ladi (2.1.2-h,k rasm). Amaliyotda keng ko‘lamda qo‘llaniluvchi T‑simon birikmalarning boshqa guruhini detallaridan biri bilan boshqa detalining keng yuzasida payvandlanadigan buyumlar tashkil etadi (2.1.2-l, m rasm). Agar detallardan biri sterjendan iborat bo‘lsa, u holda uning uchi to‘liq payvandlanadi. Zarur relyef sterjenning oxirida (uchida) yoki payvandlanadigan tekislikda hosil kilinishi mumkin. Quvur va tekislikni yoki ikkita quvurni payvandlashda, shuningdek relyeflar list uchida joylashgan yoxud detal tekisligida payvandlab hosil qilingan listlarni payvandlashda ham ana shunday birikmadan foydalanilishi mumkin (2.1.2-n rasm). Relyefli birikmalarga simlar, sterjenlar yoki quvurlarning xochsimon birikmalari kiradi (2.1.2-o, p, q rasm). Bunday birikmada relyefni detalning tabiiy shakli hosil qiladi. Mustahkamligini oshirish uchuy payvandlash joyida quvur deformatsiyalanadi (2.1.2‑q rasm). Ustma-ust va T-simon birikmalardagi payvandlanadigan detallar orasida joylashuvchi kistirma-konsentratorlar o‘ziga xos relyeflar sanaladi (2.1.2 - rasm, s, t). Ular qalinligi katta detallarni payvandlashda, shuningdek shtamplab yoki cho‘qtirib relyeflar hosil qilish qiyin bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi. Qistirma payvandlash joyini legirlashi mumkin.
Relyefli payvandlvshdv birikmalar erigan o‘zakli va qattiq holatda bo‘lishi mumkin. Shtamplangan relyeflari bo‘lgan list metallar ojatda quyma o‘zakli qilib biriktiriladi, vahonlanki qattiq holatda payvandlashda bu turdagi birikmalarning mustahkamlik ko‘rsatkichlari ancha yuqori bo‘ladi. Bunga payvandlash joyining radial yo‘nalishda jadal plastik deformatsiyalanishi sabab bo‘ladi.

Relyeflarshakli.

Shtamplangandumaloqrelyeflarningdiametrid_rvabalandligih_rniquyidagio‘zaronisbatlardanfoydalanib, detalningqalinligisgabog‘liqholdataxminanhisoblabtopishmumkin:

d_r=2s + 0,75; h_p=0,4s + 0,25.
Bu holda birikmaning quyma o‘zagi diametri d=(1,2–1,5)d_r bo‘ladi.