1. Nematodalar, ya'ni haqiqiy to'garak chuval-changlar (nematoda) sinfi

67-rasm. Protostrongilidlarning rivojlanish sikli sxemasi: A-parazitning
asosiy xo'jayini, B-parazitning oraliq xo'jayini - mollyuska; L-l-4-parazitning
lichinkalik davrlari, 5-jinsiy voyaga yetgan protostrongilid, 6-tuxum.

Mollyuskalar oyog'ida lichinkalar o'sadi va ikki marta tullab 4-5 haftadan keyin invazion, ya'ni yuqumli holatga aylanadi. Asosiy xo'jayinlari, ya'ni qo'y va echkilar yuqumli holdagi lichinkalarni yem-xashak bilan yoki tanasida protostrongilidlarning yuqumli holdagi lichinkalari bo'lgan mollyuskalarni o't bilan birga yutib yuborganda protostrongilidlar bilan zararlanadi. U yoki bu yo'l bilan asosiy xo'jayini osh-qozoniga tushgan lichinkalar ichak devorlariga o'tib, qon orqali o'pkaga boradi va 32-47 kundan keyin jinsiy voyaga yetib, yana tuxum qo'ya boshlaydi.

O'zbekistonda qo'y va echkilar protostrongilidlar bilan asosan tog' va tog'oldi mintaqalarda ko'proq zararlanadi. Ko’proq katta yoshdagi qo’y va echkilar kasallanadi. Shuningdek, protostrongilidoz bilan mayda shoxli mollar, asosan bahor oylarida ko’proq kasllanadi, yozda kasallanish foizi pasayadi, kuzga borib yana kasllanish foizi ortadi. Albtta kasallikning ko’payishi yoki kamayishi kasallik qo’zg’atuvchilarining turiga ham bog’liq bo’ladi.
Protostrongilidlar o'pkada parazitlik qilib, bronxit va o'pka shamollashi kasalliklarini keltirib chiqaradi. O'pkada parazitlar ko'payib ketsa, ba'zan kasallangan qo'y va echkilar o'ladi.
Protostrongilidoz bilan kasallangan qo'y va echkilar ditrazin, nilverm, rental, emetin va boshqa preparatlar bilan davolanadi. Hayvonlarning protostrongilidlar lichinkalari bilan zararlanmasliklari uchun yaylovlarni har 25 kunda almashtirib turish ham ijobiy natija beradi.
METASTRONGILIDLAR (METASTRONGYLIDAE) oilasiga kiruvchi Metastrongylus urug'ining vakillari, asosan cho'chqalaming o'pkasida parazitlik qiladi. Cho'chqa va to'ng'izlarda metastrongilus avlodining Metastrongylus elon-gatus, M. pudendotectus va M. salmi kabi turlari parazitlik qiladi.
Metastrongiluslar cho'chqa va to'ng'izlarning bronxlarida, ko'proq o'pkaning orqa va yuqori qismida uchraydi. O'zbekiston sharoitida metastrongiluslar bilan asosan yovvoyi cho'chqalar, ya'ni to'ng'izlar kasallanadi. Metastrongiluslar ingichka ipsimon shakldagi nematodalar bo'lib, erkaklarining uzunligi 14-16 mm, urg'ochilariniki esa 20-58 mm atrofida bo'ladi.
Metastrongiluslar biogelmintlar bo'lib, ularning oraliq xo'jayinlari yomg'ir chu-valchanglari hisoblanadi (68-rasm).