1. Mutaxassis faoliyatini tashkil etishda psixik bilish jarayonlarining roli Bilish jarayonlariga qo’yiladigan kasbiy talablar

Oliy maktab psixologiyasi Mavzu: kasbiy xususiyatlarning shakllanishida bilish jarayonini roli Bajardi - S. Zohidov

Re’ja

1.Mutaxassis faoliyatini tashkil etishda psixik bilish jarayonlarining roli

2.Bilish jarayonlariga qo’yiladigan kasbiy talablar.

3.Kasbiy kuzatuvchanlikni shakllantirish

Hayotiy jarayonlar, yashashga beriladigan imkoniyatlar, kasbga bo‘lgan intilishlar tabiiy ravishda amaliy psixologiyaning bir bo‘lagi boigan kasb psixologiyasiga bo‘lgan talabni zaruriy qilib qo‘ydi va bu fanni paydo bo‘lishiga olib keldi.

• Kasb psixologiyasini mohiyati bu insonni kasbga xos xatti - harakatini va kasb tarixi bilan bog‘liq tomonlami ko‘rsatib berish, shuningdek yoshlami, kasb tanlovchilami o‘zlari qiziqqan kasbni tanlashlarida yo‘l - yo‘riqlar berish, maslahatlar bilan o‘z layoqatlarini, imkoniyatlarini sinab olishlariga, shuningdek keyinchalik kasbdan ketishlariga, ya’ni nafaqaga chiqishlarida ham yordam berish kabi tomonlarini o‘rganib borish hisoblanadi

Kasb tanlash bu murakkab, lekin zaruriy jarayon bo‘lib, insonni kelajagini va yaxshi yashash imkoniyatlarini yaratuvchi, shuningdek jamiyatda o‘z o‘rnini topib borib, unga foydali mehnat qilish hisoblanadi.

• Katta bo‘lib borayotgan bolada havas paydo bo‘Iadi. Kasbga nisbatan olganda bolani shu kasbga qiziqishi, intilishi, mayli, xohish, istak va orzusi bo‘lib ko‘zga tashlanadi. Bu yo‘lda bola o‘ziga tilak tilab shu kasbni egallashga bo‘lgan intilishi sodir bo‘ladi. Agarda bola o‘z tilaklarini xafsala bilan amalga oshirmasa, harakat qilmasa bu armon va orzu bo‘lib qoladi

Dastlabki jarayonlar

• Istak - intilishning shunday bir turidirki, bunda inson faqatgina o‘zining hozirgi 12 holatidan norozi ekanini his qilib tursa ham, lekin qanday maqsadga intilayotganini, binobarin, bu maqsadga erishishning yo‘l - yo‘riqlarini aniq bilmaydi. Bunda kishi nima istayotganini o‘zi anglab yetmaydi. Bola o‘zi nimani istayotganini anglamas ekan bu istakni amalga oshirib bo‘lmaydi. Insondagi istak ma’lum darajada anglangan bo‘lsa, tilak - havasga aylanib ketishi mumkin

• Tilak - havas intilishning shunday bir turidirki, bunda inson faqatgina qanday maqsadga intilay otganligini biladi, lekin bu maqsadga erishish yo‘llarini aniq bilmaydi. Bunday tilak bo‘lgan payitda bolada ko‘pincha yangi intilish paydo bo‘ladi. Bunda bolada tilakka erishish uchun vosita va yo‘llar qidirish, ba’zi vaqtda esa o‘zida tug‘ilgan tilakni bosishga intilish hosil bo‘ladi.

• Tilakni tobora anglanib borishi natijasida xohishga aylanib boradi. Xohish esa to‘la anglangan intilishdir. Bunda inson maqsadi sari anglangan harakatlami bajarishga tayyorlanadi va o ‘z irodasini shu maqsad sari yo‘naltiradi. Kasb tanlashda inson irodaviy harakatlami amalga oshiradi

Irodaviy harakatlar

• Irodaviy harakatlar - ilgaridan mo‘ljallangan xohish bilan amalga oshiriladigan harakatlardir. Insondagi bu irodaviy harakatlar ixtiyorsiz va ixtiyoriy ravishda bo‘lishi mumkin. Ixtiyoriy harakatlar insonni anglangan va o‘z xohishi bilan bajariladigan harakatlari hisoblanadi. Irodaviy harakatlar motivlar asosida amalga oshiriladi.

Kasb va kasbiy psixologik jarayonlar kasb tanlovchidan quyidagilami talab qiladi:

• • Umumta’lim maktablarida beriladigan ta’lim darajalaridagi bilimlarga ega bo‘lish;
• • Kasb tushunchasining ta’rifini, uning tabiatini, xususiyatlarini kasblar sonini va turlarini bilish;
• • Kasbni inson hayotida muhim ahamiyatga ega ekanligini tushunish va u haqida tasavvurga ega bo‘lish;
• • Kasb tanlashga kerak bo‘lgan idrokni, xohishning mavjud bo‘lishi;
• • 0 ‘z maqsadi va manfaatini to‘g‘ri anglab olgan bo‘lishi;
• • Kelajagi haqida tasavvurlarga ega bo‘lish.

• Ma’lumki ayrim shaxslarda ma’lum bir qobiliyat kuchli bo‘ladi. Deylik texnikani yaxshi tushunadi. Ayrimlarga buni ko‘rsatib bersang ham uni uddalay olmaydi. Ayrim shaxslarda sezgirlik, diqqat yaxshi rivojlangan bo‘lsa ayrimlarida bular unchalik emas. Deylik kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki ayrim bolalar bo‘layotgan jarayonni darrov bilib olmaydi, ayrimlari esa darrov sezadi va unga moslashishga harakatqiladi. Kasb tanlashda esa bu kabi tomonlar shaxsni qaysi kasbga loyiq ekanligini ko‘rsatadi. Demak, shaxsdagi o‘ziga xos tomonlar uni kasb tanlashida o‘z ta’sirini berar ekan

• Kasbiy qobiliyatlarni aniqlanishi. Boshqarish qobiliyatini aniqlanishi - bu boshqara olish,rahbarlik qila olish bilan bog‘liqdir. Boshqara olishga xos testlar insonni shaxsiy xarakterini va rahbarlik, tashkilotchilik qila olishiga xos imkoniyatlarni sinab oladi. Vaholanki boshqaruvchi - bu lavozimli shaxs bo‘lib, bu lavozimga tayinlanadi va boshqarishga huquqi bo‘lgan javobgar shaxs hisoblanadi. Shuning uchun ham bu shaxs boshqarish qobiliyatiga ega bo ‘ lishi va quyidagi j arayonlarda ко ‘ rinadi:

• # Mustaqil ravishda qaror qabul qila olish;
• # Tahlil qila olishlik qobiliyati, bu esa uni kelajakni ко‘ra olishga xizmat qiladi.
• # Ishbilarmonlik qobiliyatiga ega bo‘lib, o‘z maqsadlarini egallashga, o‘ziga xos qaytarilmas g‘oyalarga va bir xil bo‘lgan qarorlami qabul qila olishlik, ulami tavakkal qilish bilan bog‘liqligi va bu tavakkallami boshqara olishlik.
• # rivojlangan intellekt, rivojlangan intuitsiyaga, ijod qilishga qobiliyati bo‘lishi.