1. Мукаддима маълумот дар бораи фан

185.Пайдоиши хати вокали-овози
Хати вокалӣ-овози, ки аломатҳои он ҳамсадою садонокҳоро баробар нишон медиҳад. Ҳамаи хатҳои қадими харфй-овозй дошт. Аввалии мухаққиқони ғарбӣ забони авестоиро «забони зандӣ» номидаанд. Баъдтар аз ин ақида даст кашида шуд ва истилоҳи «забони авестоӣ» қабул гардид. Забони авестоӣ ба забонҳои суғдӣ, яғнобӣ ва помирӣ наздикй дорад. Хати авестоӣ «дин дабира» ном дошт. Вай, асосан, аз хати оромӣ сар задааст ва аз рост ба чап навишта мешавад. Шакли навишти ҳарфҳои авестоӣ чун ҳарфҳои паҳлавист. Дар замони хилофати арабҳо «Авесто» бори дуюм зарар дид. Пайравони дини зардуштӣ, онҳое, ки дини исломро напазируфтанд, аксаран ба Ҳинд ҳиҷрат карданд. Ҳоло дар замони мо ин гурўҳ мардум, ки худро порс меноманд, 115 ҳазор аҳолиро ташкил медиҳанд. Дар тоату ибодат, хуҷҷатҳои динӣ порсиён аз забон ва хати авестоӣ истифода мебаранд. Дар корҳои идорӣ, хуҷҷатҳои давлатй забони гуҷаратй истифода мешавад. Аз байни порсиён олимони бузурги авестошинос, мутарҷимони бомаҳорати «Авесто» ба забони англисӣ, гуҷаратӣ, форсӣ баромадаанд. Дар Эрон 10 ҳазор пайравони дини зардуштӣ мавҷуданд, ки «Авесто»-ро дар намозу ибодат ба кор мебаранд, вале хати онро истифода намекунанд.хатҳои ҳамсадой буданд, яъне фақат хамсадохоро нишон медоданд ва садонокхо ҳеҷ ишора намегардиданд.

186. Пайдоиши хати паҳлавй.
Хати паҳлави, яъне портй дар замони ҳукмронии Портҳо маъмул буд. Баъди ба сари ҳокимият омадани Сосониён 226 мелодй навъи дигари хати форсии миёна - порсй маъмул шуд. Бо хати форсии миёна, ки асосаш ҳамон хати оромй буд, забони форсии миёна - шеваи чанубу ғарбии забони форсй ифода карда мешуд. Бо мурури замон ин забон ва хат забони портй ва хати онро танг карда, ба худ номи хати пахлавй гирифт. Ин ҳодисаро дар ёдгориҳои адабии портй равшан дидан мумкин аст. «Дарахти Ассурик», «Ёдгории Зарирон» ва монанди инҳо аз ёдгориҳои портии ба забони форсии миёна ба мо расида ва ёдгории адабиёти ғайридинии сосонй мебошад. Баъзан ҳар ду хатро хати паҳлавй номида, паҳлавикро хати паҳлавии ашконй ва хати порсиро хати паҳлавии сосонй гуфтаанд. Муҳаққиқи аввалини матнҳои паҳлавй Силвестр де Саси мебошад, ки аз китобҳои юнонй дар хондани ин матнҳо истифода намудааст. Дар асри XIX ба омўзиши матнҳои паҳлавй Вест машғул шуд ва қариб тамоми онҳоро ба забони англисй тарҷума кард. Аз аввали асри XX дар Ғарб ва 20 соли охир дар Эрон оид ба адабиёту санъат, забони паҳлавй аз ҳар ҷиҳат тадқиқотҳо ба роҳ монда шуданд. Донишмандони рус К.Залема, А.Фрейман, М.Боголюбов ва дигарон низ дар бораи забони паҳлавй тадқиқоти пурарзише анҷом доданд.